Kəşfiyyat diplomatiyası: Gizli müttəfiqlər və Trampın yaratdığı narahatlıq
Kəşfiyyat diplomatiyası-peşəkar dildə “liaison” adlandırılan bu əməkdaşlıq-milli gücün açıq görünməyən, lakin əsas elementlərindən biridir. Vaşinqtonun rəsmi olaraq bilinənlərdən daha çox gizli kəşfiyyat tərəfdaşları var. Çünki bəzi ölkələr və qeyri-dövlət aktorları, Amerika rəsmiləri ilə açıq şəkildə əlaqədə olmaq istəməsələr də, gizli kanallar vasitəsilə ABŞ hökuməti ilə əməkdaşlıq edirlər.
Crossmedia.az Foreign Affairs-ə istinadən xəbər verir ki, ənənəvi olaraq, kəşfiyyat əlaqələri xarici siyasətdəki dəyişikliklərdən və beynəlxalq siyasi hadisələrdən təsirlənmir. Administrasiyalar dəyişsə də, kəşfiyyat axını dayanmır. Lakin bəzən elə siyasi hadisələr baş verir ki, onlar kəşfiyyat əməkdaşlığına birbaşa təsir edir.
1970-ci illərin əvvəllərində Nikson administrasiyası Birləşmiş Krallıqla kəşfiyyat mübadiləsini müvəqqəti olaraq məhdudlaşdırmışdı. Buna səbəb Britaniyanın Avropa İqtisadi Birliyinə qoşulmaq istəyən ölkələrlə münasibətləri prioritet sayması və Yom Kippur müharibəsi zamanı İsraili açıq şəkildə dəstəkləməməsi olmuşdu. Daha yaxın dövrdə, 2013-cü ildə, ABŞ Milli Təhlükəsizlik Agentliyinin keçmiş əməkdaşı Edvard Snoudenin ABŞ-ın bəzi Avropa müttəfiqlərinin liderlərini dinlədiyini açıqlaması nəticəsində bir sıra Avropa ölkələri Vaşinqtonla gizli kəşfiyyat əməkdaşlığını müvəqqəti zəiflətmişdi. İndi isə Trampın ikinci administrasiyası Vaşinqton və onun müttəfiqləri arasındakı kəşfiyyat mübadiləsində yeni bir pozuntuya səbəb ola bilər.
İdeal şəraitdə kəşfiyyat əməkdaşlığı ölkələr arasında ortaq xarici siyasət hədəfləri, hərbi alyanslar və oxşar dünyagörüşləri ilə dəstəklənir. Lakin Prezident Donald Trampın beynəlxalq sistemə və onun təhlükəsizlik arxitekturasına yanaşması Vaşinqton və onun tərəfdaşları arasındakı bu ortaq dəyərləri sual altına qoyur.
Bəzi ABŞ müttəfiqləri Trampın kəşfiyyat mübadiləsini tranzaksional yanaşma ilə idarə edəcəyindən—məsələn, bəzi mövzularda məlumatları bir siyasi təzyiq vasitəsi kimi saxlayacağından narahatdır. Digərləri isə Trampın məxfi informasiyalarla ehtiyatsız davranışı, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin kimi avtoritar liderlərə rəğbəti və yüksək milli təhlükəsizlik və kəşfiyyat vəzifələrinə təcrübəsiz, lakin sadiq şəxsləri təyin etməsi ilə bağlı narahatlıqlarını bildirirlər.
Bu narahatlıqları azaltmaq üçün bəzi müttəfiqlər müəyyən mövzularda Vaşinqtona kəşfiyyat məlumatlarını paylaşmaqda daha ehtiyatlı davranacaq. Onlar ABŞ-a ötürülən məlumatların həcmini azalda və ya onları elə dərəcədə “təmizləyə” bilərlər ki, həmin məlumatlar ABŞ üçün əhəmiyyətini itirsin.
Halbuki, Tramp administrasiyası güclü kəşfiyyat tərəfdaşlığına ehtiyac duyur. Çünki beynəlxalq terrorizmin yüksəlişi və ABŞ-ın müttəfiqlərinə meydan oxuyan Çin, İran, Şimali Koreya və Rusiyadan ibarət “qarışıqlıq oxu” kimi qeyri-sabit qlobal nizam Vaşinqton üçün yeni çağırışlar yaradır.
Bu vəziyyətdə ABŞ-ın kəşfiyyat müttəfiqləri Vaşinqtonla daha sıx əməkdaşlıq etməyə üstünlük verərdi—lakin yalnız o halda ki, ABŞ kəşfiyyat icmasının etibarlılığı və güvənilirliyi təmin edilsin.
Nabat Fərzəliyeva
19:50 14.02.2025
Oxunuş sayı: 8328
