Ekran arxasında gizlənən təhlükə: Mərc oyunlarına maraq necə yaranır?
Son dövrlərdə rəqəmsal texnologiyaların sürətlə inkişaf etməsi ilə bir sıra onlayn platformalar da həyatımıza sirayət edib. Bu platformaların bəziləri “investisiya” və “alternativ qazanc” pərdəsi altında təqdim olunsa da, mahiyyət etibarilə psixoloji asılılıq yaradan və ailə, iş, sosial mühit baxımından dağıdıcı təsirə malik sistemlərə çevrilir. Müxtəlif mərc sahələri, spekulyativ bazarlar və manipulyasiya olunmuş valyuta mübadilə sistemləri bu cür nümunələr sırasındadır.
Psixoloji baxımdan bu platformalar istifadəçilərdə asılılıq, narahatlıq, depressiya və özünə hörmətin azalması kimi hallar yarada bilər. Davamlı müqayisə, sosial təcrid və “əldən qaçırmaq qorxusu” (FOMO) kimi fenomenlər xüsusilə gənc yaş qruplarında daha kəskin hiss olunur. Belə sistemlər insanlarda “asan pul” və “daha çox qazanmaq” kimi vədlərlə maraq oyadır, lakin bu marağın arxasında real təhlükələr gizlənir. Bir çox hallarda insanların maliyyə bilikləri yetərli olmur, psixoloji dayanıqlıq zəifləyir. Bu platformaların dili, dizaynı, davranış mexanizmləri insan davranışlarına təsir göstərmək üçün xüsusi hazırlanır.
İstifadəçidə məğlubiyyəti qəbul etməmək, “bir az da çalışsam qazanaram” düşüncəsi yaradılır ki, bu da onu daha dərin bir dövrəyə salır. İşin daha da təəssüf doğuran tərəfi odur ki, bu vəziyyət yalnız fərdi deyil, kollektiv fəsadlara yol açır. İnsan özünü maliyyə çətinliyinə salmaqla yanaşı ailəsinin rifahını da riskə atır.
Onlayn manipulyativ platformaların yayılması çox vaxt cəmiyyətin savadsız və məlumatdan kənar təbəqələrini daha asan hədəfə çevirir. Risklər və fəsadlar barədə maarifləndirmə yetərsizdir; insanlar hüquqi aspektləri, platformaların arxasında duran mexanizmləri və psixoloji təsir yollarını bilmədən qərar verir. Bu isə geniş miqyaslı sosial dezintegrasiyaya səbəb olur.
Belə bir mühitdə ictimai oyanış və maarifləndirmə mühüm rol oynayır. İnsanların təkcə iqtisadi deyil, texnoloji və psixoloji savadlılıqları artırılmalıdır. Eyni zamanda, ailələr, təhsil ocaqları və iş mühitləri bu məsələdə proaktiv mövqe tutaraq qoruyucu yanaşma nümayiş etdirməlidir. Fərdlərin informasiya texnologiyalarından istifadə etmə bacarığı, təhlil qabiliyyəti və qərarvermə refleksi gücləndirilmədən bu cür təhlükələrin qarşısını almaq çətin olacaq. Rəqəmsal dövrün cazibəsi arxasında gizlənən bu tələlər yalnız iqtisadi yox, etik və sosial məsuliyyət məsələsidir. Qazanmaq eşqi ilə yanan insanların cəmiyyətə verdiyi zərərin qarşısını almağın yolu ilk növbədə düşünərək hərəkət etməkdən keçir. Əks halda, aldanan təkcə fərdlər deyil – bütöv cəmiyyət də bu məngənəyə düşür.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən sosioloq Hüseyn İbrahimov bildirib ki, mərc oyunları dünyada hər zaman müxtəlif formalarda mövcud olub:
“Bu oyunlar müasir dövrdə onlayn xarakter daşımaqla daha geniş auditoriyanı və qlobal şəbəkələri əhatə etməkdədir. Qlobal trendlərin artması ilə beynəlxalq münasibətlər zənginləşdirildiyindən, bu oyunların xarakteri, miqyası və əhatə dairəsi genişlənmişdir. Bu da bazara olan tələbatın artmasına səbəb olub. Hal-hazırda insanları maraqlandıran və gündəlik diqqətini cəlb edən müxtəlif oyunlar, idman yarışları, müxtəlif məşqlərə qatılmaq, mərc oyunlarına və digər sahələrə yatırım edərək qazanc əldə etmək bir növ müasir dövrün dəbinə çevrilib. Bu hallar ilkin olaraq daha çox Qərb ölkələrində yayılmağa başlayıb, sonradan isə postsovet məkanındakı ölkələri daha sürətlə əhatə edib. Bu gün bəzi ölkələrdə olan qazanc imkanları, maraq və təmizlik kimi faktorlar insanların mərc oyunlarına qoşulmasını artırır. Bir çox hallarda insanlar bəzi oyunlara həddindən artıq vurğun olur, aludəçilik yaranır və bu, həmin oyunlarda iştirakın sürətlənməsinə səbəb olur. Məsələn, futbol oyunları kütləvi xarakter daşıdığından, bu oyuna onlayn qoşulan və mərc edənlərin sayı dünyada daha geniş yayılıb. Amma elə idman və mərc növləri var ki, onlara qoşulanlar daha spesifik qrupları əhatə edir”.
Sosioloqun sözlərinə görə, bu, müasir dünyanın qaçılmaz trendinə çevrilib:
“Lakin bir məsələ də var ki, insanlar bu istiqamətdə müəyyən maariflənməyə və bu oyunlarla bağlı əsas biliklərə malik olmalıdırlar. Məsələn, xarici ölkələrdə yüzlərlə televiziya kanalı fəaliyyət göstərir ki, onlar mərc oyunları ilə bağlı insanları maarifləndirir, bu oyunlara qoşularkən həm qazanc, həm də daha dəqiq seçim imkanı yaradır. Təbii ki, bu kanallar əsasən ingilis dilindədir və başqa ölkələrə məxsusdur. Ona görə də bəzən ölkəmizdə insanlar həmin kanalları izləyə bilmir, dil baryeri səbəbindən bu məlumatlara tam şəkildə çıxış əldə edə bilmir. Nəticədə, bu oyunlarda iştirak edən şəxslər mərc oyunları haqqında kifayət qədər məlumatlı olmadan, olduqca spontan şəkildə qoşulurlar. Bir daha vurğulayıram ki, bu, müasir dünyanın bir hissəsinə çevrilib. İnsanlar həm maraqlarını ifadə etmək, həm qazanc əldə etmək, həm də öz hobbilərini reallaşdırmaq üçün bu oyunlara yönəlir. Lakin istənilən halda, insanlar bundan əvvəl daha çox məlumatlanmalıdır ki, bu fəaliyyətlər spontan xarakter daşımasın”.
Mövzu ilə bağlı açıqlama verən Ahəng PRİM-in rəhbəri, ailə-uşaq psixoloqu, təlimçi Vüsalə Əmiraslanova isə bildirib ki, bəzi oyunlar insanlarda əhval-ruhiyyə yaratdığı, həyəcan və adrenalin hissini gücləndirdiyi üçün xüsusilə özünəqapanan insanlar bu cür oyunlara daha çox maraq göstərirlər:
“Bu oyunlar onların xoşbəxtlik hormonunu artıraraq daxili gərginliklərini bir müddət yüngülləşdirə bilir. Bəzən insanlar mərc oyunlarına bilmədən, sadəcə başqalarının təsiri ilə qoşulurlar. Lakin zamanla bu iştirak vərdişə çevrilir və oyundan ayrılmaq çətinləşir. Bu vəziyyət artıq asılılıq deməkdir və belə bir meyl, eyni zamanda digər zərərli vərdişlərə sahib olan şəxslərdə də müşahidə olunur. Ümumiyyətlə mərc oyunları, qumar və onlayn canlı oyunlar zərərli vərdişlər kateqoriyasına daxildir. Bu oyunlara meyilli olan insanlar adətən iradə zəifliyi yaşayan, ailə daxilində ya həddən artıq sevgi görən, ya da tamamilə sevgi və diqqətdən məhrum olan şəxslər olur. Belə şərait onların emosional sabitliyinə mənfi təsir göstərir və oyunlara olan marağı artırır. Bu cür oyunlara aludəçilik ehtimalı erkən mərhələdə müşahidə olunmalı və vaxtında müdaxilə edilməlidir. Əgər asılılıq artıq yaranıbsa, onun aradan qaldırılması mütləq şəkildə psixiatr və psixoterapevt ilə birgə müalicə aparılmalıdır”.
Nəzrin Salmanova
12:57 08.07.2025
Oxunuş sayı: 8155
