Rusiya və Çinin özəl hərbi, təhlükəsizlik şirkətləri – MARAQLI FAKTLAR AÇIQLANDI
Silahların icarəyə verilməsi və muzdluların fəaliyyəti yeni bir fenomen deyil, amma zamanla bu sahədə dəyişikliklər baş vermişdir. Muzdlular, əvvəlcə döyüşlərdə birbaşa iştirak edirdilər, lakin sonralar onların rolunda dəyişikliklər oldu. Bugünkü dövrdə Qərbin xüsusi hərbi və təhlükəsizlik şirkətləri (PMSC-lər) artıq birbaşa döyüşlərdə yer almırlar. Onların əsas işləri təlim vermək, logistika dəstəyi göstərmək, təhlükəsizliyi təmin etmək və infrastruktur layihələrini həyata keçirməkdir (Belt and Road Guardian, 20 mart 2019).
Rusiya isə bu sahədə fərqli bir yanaşma tətbiq edir. Rusiya, xüsusi hərbi şirkətlərdən, məsələn, Vagner qrupu və Afrikalı Korpusu kimi təşkilatlardan istifadə edir. Bu şirkətlər, döyüşlərdə fəal iştirak edir və bir çox hallarda rəsmi dövlət qüvvələri ilə paralel şəkildə fəaliyyət göstərirlər. Eyni zamanda, Çin də öz təhlükəsizlik şirkətləri ilə müxtəlif ölkələrdə fəaliyyət göstərir. Çin şirkətləri arasında Huaxin Zhongan (HXZA), Çin Təhlükəsizlik Texnologiyaları Qrupu və Frontier Services Group kimi nümunələr var (Belt and Road Guardian, 20 noyabr 2023).
Rusiya, xüsusilə Suriyada, Liviyada və Ukraynada özəl hərbi şirkətlərdən istifadə edir. Bu şirkətlər, Sovet dövründən qalan strukturlar əsasında fəaliyyət göstərir və döyüşlərə daxil olurlar. Digər tərəfdən, Çin özəl təhlükəsizlik şirkətləri ilə daha çox iqtisadi maraqlarını qorumağa yönəlir. Çin, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə öz iqtisadi əlaqələrini gücləndirmək və müdafiə təminatları almaq üçün bu şirkətlərdən istifadə edir.
Rusiya muzdlularının fəaliyyətinin tarixi Sovet İttifaqının dövrünə qədər uzanır. Sovet dövründə, müxalifətə qarşı qeyri-qanuni döyüşçü qruplar yaradılırdı və bu qruplar müxtəlif beynəlxalq əməliyyatlarda iştirak edirdilər. Bu əməliyyatlar, xüsusilə geosiyasi məsələlərin həlli üçün həyata keçirilirdi (War by Other Means, 12 aprel 2019). Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra, Rusiya özəl təhlükəsizlik sənayesini inkişaf etdirməyə başladı. Ancaq bu inkişaf qeyri-sabit oldu və dövlətin rolu kiçik qaldı (War by Other Means, 25 iyun 2019).
Rusiya və Çin arasında özəl hərbi və təhlükəsizlik şirkətlərinin gələcəyi fərqli perspektivlər və yanaşmalar təqdim edir.
Rusiya üçün, Ukrayna müharibəsi bitərsə belə, özəl hərbi şirkətlərin (PMC) zəifləməsi və ya yox olması ehtimalı azdır. Rusiyada həm daxili, həm də xarici münaqişələrdə bu cür qrupların gücü artmışdır. Dövlət zorakılığı təkcə öz əlinə almayıb, həm də ideologiya və nifrət üzərində fəaliyyət göstərən yarı cinayətkar qruplara müəyyən güc verir. Bu isə müharibə bitdikdən sonra belə, bu qrupların cəmiyyətdə və dövlətdə narahatlığa səbəb olmasına yol aça bilər. Rusiyanın iqtisadiyyatı böhran içindədir, sosial problemlər və pis infrastruktur vəziyyəti ilə bağlı artan narazılıqlar, cəmiyyətdə ciddi gərginliklərə səbəb ola bilər. Bu isə öz növbəsində, yarı hərbi və hərbi qrupların daha fəal olmasına gətirib çıxara bilər. Bu vəziyyət, xüsusən dövlətin mövqeyinə ciddi təsir göstərə bilər.
Çin isə fərqli yanaşma sərgiləyir. Çin hökuməti özəl təhlükəsizlik şirkətlərinin fəaliyyətini diqqətlə izləyir, lakin indiki mərhələdə, xüsusən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, Rusiya və ya Qərb yanaşmalarını tətbiq etməkdən çəkinir. Çin, bu yanaşmaların Çinofobiya yaratma və ya Çin üçün müstəmləkəçi bir imic formalaşdırma riskini artıracağı düşüncəsi ilə bu addımlardan qaçır. Lakin, Çin, öz vətəndaşlarının və sərvətlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün özəl təhlükəsizlik xidmətlərinə ehtiyac duyur. Bu ehtiyac, xüsusən Orta Şərq və Hind-Sakit Okean bölgələrindəki təhlükəsizlik problemləri ilə əlaqədar olaraq daha da artır. Buna görə də, Çin özəl təhlükəsizlik şirkətlərini idarə edərkən daha ehtiyatlı bir yanaşma sərgiləyəcək. Rusiya modelindən uzaq duraraq, Çin öz təhlükəsizlik xidmətlərini dövlət nəzarətində saxlayacaq və yerli təhlükəsizlik təşkilatları ilə əməkdaşlıq edərək fəaliyyət göstərəcək.
Nəticədə, Rusiya və Çin özəl hərbi və təhlükəsizlik şirkətləri sahəsində fərqli yanaşmalar tətbiq edirlər. Rusiya bu qrupların gücünü sosial və siyasi təsirlərindən qorxmadan artırmağa davam edir, Çin isə həm öz gücünü qoruyub, həm də beynəlxalq imicini zədələməmək üçün ehtiyatlı yanaşma nümayiş etdirir. Bu yanaşmalar hər iki ölkənin təhlükəsizlik ehtiyaclarına və strateji məqsədlərinə uyğun olaraq formalaşır.
Gülay Qəribova
17:43 07.02.2025
Oxunuş sayı: 11530
