Rusiya işğal etdiyi Ukrayna torpaqlarında çətinliklərlə qarşılaşır
Ukraynanın cənub-şərqindəki Krım, Donetsk, Luqansk, Xerson və Zaporojye bölgələrinin böyük hissələri hazırda Rusiya tərəfindən işğal altındadır və bu, müharibənin çox vacib hissəsini təşkil edir. Rusiya prezidenti Vladimir Putin müharibəni Qərbin irəliləyişlərinə qarşı bir millətçilik kampaniyası kimi təqdim etsə də, bu işğalın bir məqsədi də iqtisadi qazanc əldə etməkdir. Əgər Rusiya bu bölgələr üzərində hərbi nəzarəti davam etdirərsə, bu torpaqların iqtisadi baxımdan Rusiyaya faydalı olacağını düşünə bilər. Lakin, indiki mərhələdə bu bölgələrin iqtisadi cəhətdən Rusiyaya fayda verəcəyi şübhəlidir. Əksinə, bu bölgələrin dəstəklənməsi Rusiyanın büdcəsinə əlavə yük gətirə bilər.
Müharibənin insan itkiləri çox böyükdür. Rusiya işğalı altında olan Ukrayna torpaqlarında insanlar işgəncələrə, oğurlanmalara, zorakılığa və qətllərə məruz qalırlar. Müharibənin iqtisadi təsirlərini qiymətləndirərkən bu dəhşətləri nəzərə almazlıq mümkün deyil. Lakin müharibənin iqtisadi nəticələri Putinin 2022-ci ildə Ukraynaya müdaxilə etməsinin sonrakı qiymətləndirilmələrinə böyük təsir göstərəcəkdir. Əgər Rusiya bu işğaldan iqtisadi fayda əldə edərsə, bu müharibə strateji bir uğur olaraq yadda qala bilər. Lakin, əgər iqtisadi baxımdan ziyan çəkərsə, bu, öz-özünə zərərli və barbar bir səhv kimi qiymətləndiriləcəkdir.
Bu müharibənin nəticələri başqa potensial işğalçı ölkələrin maraqlarına da təsir edə bilər. Məsələn, Şimali Koreya lideri Kim Çen İn, Cənubi Koreyanı ələ keçirməyin öz ölkəsi üçün iqtisadi fayda gətirə biləcəyini düşünə bilər, ya da Çin prezidenti Si Cinpin Tayvanın inkişaf etmiş texnologiya sənayesini ələ keçirməyə maraq göstərə bilər. Hətta ABŞ prezidenti Donald Trampın Kanadanı, Qrenlandiyanı və Panama kanalını ələ keçirmək barədəki spekulyasiyaları da bu cür düşüncələrin nəticəsi ola bilər.
Ukraynada müharibə hal-hazırda bir blokaj vəziyyətindədir və hər iki tərəf də böyük bir irəliləyiş əldə edə bilmir. Bu vəziyyətdə, Rusiya tərəfindən işğal edilən Şərqi Ukraynanın taleyi üzərində düşünmək lazımdır. İstənilən bir işğal altındakı ərazilərdən əldə edilə biləcək fayda, əsasən bu bölgələrdə nə qədər dağıntı olduğunu və əhalinin nə qədər müqavimət göstərdiyini və ya qaçdığını müəyyən edir. 2014-cü ildən bəri, Ukraynanın bu bölgələrindən milyonlarla insan qaçmış və 2022-ci ildən sonra davam edən döyüşlər, bu axını daha da sürətləndirmişdir.
Bu bölgələrdə qalan əhali yaşlı, az təhsilli və sağlamlıq problemi yaşayan insanlardan ibarətdir. Bu insanlar müharibə səbəbindən qaça bilməyənlərdir və bu şəxslər bundan sonra daha az məhsuldar, amma dövlət dəstəyi tələb edən əhali qrupunu təşkil edirlər. Bu insanların işə yarayan iqtisadi qüvvəyə çevrilməsi çox çətindir. Rusiya bu bölgələrin iqtisadiyyatını bərpa etməyə çalışsa da, bu torpaqlarda işçi qüvvəsi çatışmazlığı və müharibə nəticəsində məhv olmuş sənaye və infrastrukturlar mövcuddur.
Rusiyanın 2023-cü ildə bu bölgələr üçün təklif etdiyi $11 milyardlıq inkişaf proqramı olsa da, bu vəsaitlər əsasən hərbi məqsədlərə, o cümlədən müdafiə möhkəmləndirmələrinə xərclənə bilər və bölgələrin bərpası çox çətin olacaqdır. Rusiyanın bu əraziləri bərpa etməyə nə qədər səy göstərəcəyi hələlik sual altındadır.
Donetsk və Luqansk bölgələrindəki iqtisadi fəaliyyətlər çox zəifdir. Bu bölgələrdə kömür istehsalı əvvəlki illərlə müqayisədə 75 faiz azalmışdır və mövcud sənaye müəssisələri ya məhv olmuş, ya da Rusiya istehsal zəncirinə daxil edilib. Bu, Rusiya üçün bu torpaqların iqtisadi fayda gətirməsini daha da çətinləşdirir.
Krım və digər işğal altındakı ərazilərdə isə vəziyyət daha pisləşib. Krımın turizm sahəsi böyük zərbə alıb və xarici turistlər sayəsində əldə edilən gəlir kəskin azalıb. 2014-cü ildən bəri Krımda iqtisadi fəaliyyət çox məhdudlaşmış və Rusiya Krıma investisiyalar qoysa da, onun iqtisadiyyatı əhəmiyyətli dərəcədə geriləmişdir.
Xerson və Zaporojye bölgələrində isə, Rusiya bu torpaqlarda əsasən kənd təsərrüfatına nəzarət edir. Bəzi artımlar olsa da, bu iqtisadi gəlir, Rusiyanın ümumi kənd təsərrüfatı ixracatının cüzi bir hissəsini təşkil edir. Rusiya hələ də bu bölgələrdə tam nəzarəti qura bilməyib və iqtisadi artım hələ də çox məhduddur.
Son olaraq, müharibə Rusiyanın iqtisadiyyatını ağır şəkildə zədələyib. İqtisadi sanksiyalar, xüsusilə enerji sektorunda, Rusiyanın ixracatını ciddi şəkildə azaldıb və çoxlu sayda Rusiyalı gənc və təhsilli vətəndaş ölkəni tərk edib. Nəticədə, Rusiya hökuməti böyük büdcə boşluqları ilə üzləşir və ölkə iqtisadiyyatında ciddi durğunluq yaşanır.
Bu müharibə, Putinin təcavüzkar hərəkətlərinin nəticəsi olaraq, iqtisadi cəhətdən uğursuzluqla yekunlaşa bilər. Rusiya işğal etdiyi bu torpaqları bərpa etməkdə çox çətinliklər yaşayacaq və bu işğalların iqtisadi baxımdan faydası çox zəif olacaqdır.
Gülay Qəribova
15:47 10.02.2025
Oxunuş sayı: 7964
