Politoloq məxfi məlumatlardan danışdı: “Tramp Qəzzada istirahət mərkəzləri yaratmaq istəyir”

Dünya, belə demək mümkünsə, qaynayır. Belə qaynar nöqtələrdən biri də Yaxın Şərqdir. Bölgədə “daş üstündə daş qalmayıb”. İsraillə Fələstinin HƏMAS təşkilatı arasında atəşkəs bütün cəhdlərə baxmayarq, qorunmur. Əksinə, tərəflər bir-birilərini ittiham edirlər. Silahlar susmur. Bu isə müharibənin yenidən qızışması riskini artırır.

“Qaynayan qazan”ın “daşması” an məsələsidir. 

Politoloq, professor Əlimusa İbrahimov Yaxın Şərqdəki mövcud vəziyyət və mümkün riskləri barədə mövzunu müzakirə etmək üçün Crossmedia.az Analitik İnformasiya Portalının redaksiyasının qonağı olub və suallarımızı cavablandırıb:

“İsrail sülh istəmir”

- Əlimusa müəllim, yanvarın ortalarında Qəzzada atəşkəs elan olunmuşdu. Buna baxmayaraq, Fələstinin HƏMAS hərəkatı ilə İsrail bir- birilərini ittiham edir. Beləliklə, regionda gərginlik hələ də qorunur. Niyə bütün səylərə baxmayaraq, Yaxın Şərqdə “sular durulmur”?

- Qəzzada atəşkəs ABŞ Prezidenti Donald Trampın İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahuya təzyiqləri nəticəsində əldə edilmişdi. Amma o zaman çoxları kimi, mən də atəşkəsin müvəqqəti olacağını düşünürdüm. Çünki rəsmi Təl-Əviv sülh istəmir. İsrailin məqsədi HƏMAS-ı tamamilə məhv etməkdir. Bu təşkilat isə zəifləməsinə baxmayaraq, hələ də fəaliyyətini davam etdirir. Əslində Tramp özü də atəşkəsn davamlı olacağına inanmırdı. O, özü də bu barədə demişdi. 

- Təxminən 10 gün əvvəl Netanyahu ABŞ-da səfərdə idi. Bu səfəri necə qiymətləndirirsiniz?

- Tramp ona istədiyini vermədi. İsrailin əsas istədiyi İranla bağlı güzəştlərdir. Amma Ağ Ev buna icazə vermir. Üstəlik, ABŞ İsraili  onun istədiyi səviyyədə silah-sursatla da təmin etmir. İsrail İrana hücum etsə, ABŞ onu dəstəkləməyəcək. Rəsmi Vaşinqton bunu açıq-aydın deyir. Yəni səfər uğursuz oldu. Onu da deyim ki, İsrail müharibəni uzatmaq və İrana hücum üçün bəhanə axtarır. 

“Fələstinlilər üçün torpaq və din hər şeydən vacibdir”

- Netanyahunun vəd etdiyi kimi, HƏMAS-ın ləğv olunacağına inanırsınız?

- Buna kimsə inanmır. Çünki HƏMAS təkcə bir təşkilat deyil, həm də ideologiyadır. İdeologiyanı məhv etmək isə mümkün deyil. İsrail min ildən sonra “vəd olunmuş torpaqlara” qayıtdı. Elə isə ərəblərin niyə torpaq sevgisi olmasın? Qəzza və İsraildə 6-7 milyon fələstinli yaşayır. Onları bu ərazilərdən çıxarmaq olmaz. Ona görə də yerli əhalini hissə- hissə köçürməyi planlaşdırırlar. Bilirlər ki, başqa yol yoxdur. 

- ABŞ bu variantı dəstəkləyir?

- Tramp qəzzalıların Misir və İordaniyaya köçürülməsini istəyir. Onun fikrincə, qəzzalılara elə şərait yaradılacaq ki, onlar qayıtmaq istəməyəcəklər. Doğrudan da, fərqli ölkələrdə, o cümlədən Səudiyyə Ərəbistanında yaşayan fələstinlərin durumu daha yaxşıdır. Amma onlar bu gün də Qəzzaya qayıtmağa hazırdırlar. Çünki fələstinlilər üçün torpaq və din hər şeydən vacibdir. Əslində Trampın təklifi heç İsrailin də ürəyincə deyil. Netanyahu deyir ki, Təl- Əvivin Vaşinqtona ehtiyacı yoxdur. Onun iddiasına görə, Qəzza İsrailindir və İsrail özü həmin ərazini müdafiə etməyə hazırdır. Yəni İsrail Qəzzanı ABŞ yox, özü üçün boşaltmaq istəyir. Trampın planı isə tamam fərqlidir. O, Qəzzada biznes layihələri həyata keçirmək, ərazidə istirahət mərkəzləri yaratmq istəyir. Buna baxmayaraq, qəzzalıların köçürülməsi asan iş deyil. ABŞ Misir və İordaniyaya külli miqdarda maliyyə yardımı edir. Bunun müqabilində həmin dövlətlərin qəzzalıları qəbul edəcəyini düşünür. Amma məsələ təkcə bu ölkələrlə bitmir. Bütöv ərəb dünyasının maraqlarını nəzərə almaq lazımdır. Əgər Misir və İordaniya Trampın təklifinə razı olsa, ərəb dünyası onları təcrid edəcək. 1978-ci ildə İsraillə imzaladığı müqaviləyə görə, ərəb dünyasını Misiri tamamilə təcrid etmişdi. Rəsmi Qahirə ikinci dəfə eyni səhvi etməz. 

“Netanyahu Qəzza yox, hakimiyyəti uğrunda mübarizə aparır”

- Yaxın Şərqdəki müharibənin sonunda İsrail məqsədinə çatmasa, yəni HƏMAS ləğv olunmasa Netanyahu hakimiyyəti üçün təhlükə olacaqmı?

- Müharibənin nəticəsindən asılı olmayaraq, İsrail hökumət başçısının siyasi karyerası üçün artıq təhlükə var. Onun haqqında Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi qərar çıxarıb. Üstəlik, komandası dağılır: bəzi yaxın adamları, o cümlədən nazirlər Netanyahunun fikirləri ilə razılaşmadıqları üçün istefa veriblər. Bu istefa dalğasının gələcəkdə da davam etməsi ehtimalı var. Ümumiyyətlə, Netanyahunun müharibəki məqsədi qalib gələrək xalq kütlələrinin səsini yığmaq və növbəti dəfə baş nazir seçilməkdir. Yəni o, əslində Qəzza yox, öz hakimiyyəti uğrunda mübarizə aparır. Sadəcə Qəzzadan istifadə olunur. Onu da deyim ki, savaş bitəndən sonda baş nazir həbs oluna, yaxud hansısa formada cəzalandırıla bilər. 

- Sanki son vaxtlar Netanyahu ilə prezident İsaak Hersok arasında da fikir ayrılıqları var. Prezidentin ritorikasından bunu hiss etmək mümkündür…

- Məsələ burasındadır ki, heç Hersok da HƏMAS-ın ləğv olunacağına inanmır. Üstəlik, Netanyahunun hərb meydanında istifadə etdiyi metod beynəlxalq ictimaiyyət arasında rəsmi Təl-Əvivə qarşı qınağa səbəb olur. Bu da Hersoqu narahat edir. Üstəlik, ola bilsin, Trampın hakimiyyətə gəlməsi ilə ABŞ-nin İsrailə dəstəyi artırması məsələsi  də Hersoqu qismən rahatlaşdıra bilər.

- Türkiyənin Qəzza məsələsi ilə bağlı mövqeyi kifayət qətidir. Perspektivdə Türkiyə bəyanatlardan əməli addımlara keçə bilər?

- Demokratlar hakimiyyətdə qalsa idi, Türkiyə İsraillə birbaşa hətbi toqquşmaya getməmək şərti ilə alternativ variantlar barədə düşünə blərdi. Respublikaçıların hakimiyyətə gəlməsi isə bu ehtimalı istisna edir. Çünki Türkiyə Trampla münasibətləri pisləşdirmək istəməz.

- Bəs Türkiyənin hazırkı mövqeyi Ankara-Vaşinqton münasibətlərinə necə təsir edəcək?

- Əgər Türkiyə ciddi addmlar atsa, bu, münasibətlərə təsir edə bilər. Amma Ankara buna getməyəcək.

“Tramp İranın müharibəyə çəkilməsi ilə bağlı İsrailə söz vermişdi”

- Sizcə, ABŞ perspektivdə Yaxın Şərqdəki vəziyyətdən istifadə edərək İranı da müharibəyə çəkə bilər?

- Əslində Tramp hakimiyyətə gəlməzdən əvvəl İsrailə bu barədə söz vermişdi. Amma son bəyanatlarından görünür ki, ABŞ İranla toqquşmada maraqlı deyil. Çünki İran dağılmağa hazırdır. İranın dağılması üçün bir qığılcım lazımdır. Tramp bunu istəmir. İsrail və ərəb dünyası ilə münasibətlərin tənzimlənməsi üçün Tehran Vaşinqtona lazımdır. Odur ki, yaxın gələcək üçün belə bir ehtimalı istisna edirəm.

- Bəzi mütəxəssislər düşünürlər ki, ABŞ-ı ən çox narahat edən İranın nüvə silahına sahib olmaq iddiasıdır. Siz necə fikirləşiriniz?

- Məncə, belə deyil. ABŞ İranın hərbi sənayəsinin bütünlüklə yerlə- yeksan olunmasını istəyir. Məsələ burasındadır ki, İranın nüvə proqramından çıxıb–çıxmaması hələ hər şey deyil. İran əslind böhranı fürsətə çevirdi. Nüvə proqramından imtina etməklə digər sahələri inkişaf etdirdi. Bu gün İran, demək olar, ABŞ qədər raket istehsal edir. Məndə olan məxfi məlumatlara görə, dünya ölkələri İran dronlarını almaq üçün növbəyə dururlar. Əlbəttə, bunlar həm Təl-Əvivi, həm də Vaşinqtonu narahat edir. 

- Tramp İranın “bir nömrəli düşməni” kimi xarakterizə olunur. Sizcə, yeni dövrdə İran- ABŞ münasibətləri necə inkişaf edəcək?

- İranın bir nömrəli ABŞ-dır. Ümumiyyətlə, ABŞ-da prezident xarici siyasətin sadəvə formasını və məqsədə çatmaq yollarını seçir. Strategiya isə dəyişmir. ABŞ heç vaxt İsraili tək qoymayacaq. Çünki Vaşinqto Yaxın Şərq siyasətini həyata keçirmək üçün Təl-Əvivdən istifadə edir. Bu isı o deməkdir ki, ABŞ həmişə İrana qarşı olacaq., prezidentin kim olmasından asılı olmayaraq. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, Tramp İsrailə və yəhudi lobbisinə daha yaxındır. Bu, bir tərəfdən onun ailəsi ilə bağlı məsələdir. İkinci bir tərəfdən isə unutmaq olmaz ki, Tramp biznesməndir. Onun bizns fəaliyyəti üçün yəhudi lobbisinə ehtiyacı var. Bu əlaqələr də Trampın İrana qarşı daha sərt olması ilə nəticələnir.

Kənan Novruzov