Tramp İranı tarazlıqdan necə çıxaracaq?- İsrail “kartı”
Orta Şərq indi Trampın ilk dəfə prezident olduğu vaxtla müqayisədə həm daha təhlükəli, həm də daha perspektivlidir.
Crossmedia.az xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Affairs” nəşri yazıb.
Bildirilib ki, ən böyük təhlükə İranın nüvə silahına yaxınlaşması və onun Rusiya və Çinlə olan əlaqələrinin möhkəmlənməsidir: “Lakin eyni zamanda İsrailin Hizbullah və HƏMAS-ı sarsıtması, İran hədəflərinə uğurlu zərbələr endirməsi və Bəşər Əsəd rejiminin çökməsi ABŞ-ın maraqları üçün nadir bir fürsət yaradır”.
İranın ali rəhbəri Əli Xamenei artıq 85 yaşındadır və onun rejimin gələcəyini təmin etməyin yeganə yolunun nüvə silahı əldə etmək olduğunu düşünməsi mümkündür. Tramp isə İranın bu istiqamətdə irəliləməsinin rejimin ən böyük zəif nöqtəsinə çevriləcəyini açıq şəkildə bildirir. Buna görə də Vaşinqton İsraillə birlikdə hərbi müdaxilə ehtimalını daha real göstərməli və bunun üçün hazırlıqlara başlamalıdır.
Tramp əvvəlki dövrdə olduğu kimi, yenə də İranla diplomatik razılaşmaya üstünlük verir. Lakin İranın onu boş vədlərlə danışıqlara cəlb edib vaxt udmaq istəməsi riski var. Vaşinqton bu tələyə düşməmək üçün İranın konkret addımlar atmasını tələb etməlidir: 60%-dən yüksək zənginləşdirilmiş uranın ixrac edilməsi, hərbi obyektlərə tam nəzarətin təmin edilməsi və s. Əgər İran bu şərtləri yerinə yetirməsə, ABŞ Fransa və Böyük Britaniyanı BMT-nin sanksiyalarını bərpa etmək üçün “snapback” mexanizmini işə salmağa təşviq etməlidir.
Yeni Orta Şərq?
İranın zəifləməsi təkcə İsrailin deyil, ABŞ-ın ərəb müttəfiqlərinin də marağındadır. 2019-cu ildə İranın Səudiyyə Ərəbistanındakı neft obyektlərinə hücumu zamanı Vaşinqtonun passivliyi Səudiyyəni İranla yaxınlaşmağa məcbur etdi. Lakin Tramp indi İranın nüvə proqramını dayandırmaqda qətiyyət göstərsə, Səudiyyə və digər ərəb ölkələri yenidən ABŞ-ın tərəfində yer alacaq.
Səudiyyə Ərəbistanının əslində İsraillə normallaşma müqabilində istədiyi şey Fələstin dövləti deyil, ABŞ-dan güclü müdafiə təminatıdır. Tramp administrasiyası Vaşinqtonda həm Respublikaçıları, həm də Demokratları cəlb edərək bu məsələdə irəliləyiş əldə edə bilər.
İsrail-Fələstin Məsələsində Yeni Yanaşma
İsrailin Qəzzanı tərk etməsindən sonra HƏMAS-ın güclənməsi və 2023-cü ildə İsrailə hücumu bu modelin tamamilə iflasa uğradığını göstərdi. İndi Tramp administrasiyası Fələstin özünüidarəsinin yalnız korrupsiya və səriştəsizlik üzərində qurulmaması üçün çalışmalıdır. Əvvəllər ABŞ Fələstin administrasiyasına islahatlar üçün təzyiq göstərərək müəyyən nəticələr əldə etmişdi. Eyni yanaşma indi də tətbiq oluna bilər.
HƏMAS-ın Fələstin rəhbərliyində iştirakı İsrail və ABŞ üçün qəbuledilməzdir. BMT-nin Fələstin qaçqınlarına yardımı həyata keçirən UNRWA agentliyinin HƏMAS-a bağlılığı səbəbindən ləğvi də gündəmə gətirilməlidir.
Yeni Levant?
İsrailin Hizbullahı zəiflətməsi yekun deyil, ilk addımdır. Növbəti addım Livanı da Əbraham Sazişlərinə daxil etmək ola bilər. Uzun illər ABŞ Livanın zəif və korrupsiyalaşmış institutlarını normal qəbul edib. Lakin indi Livan Hizbullahın təsirindən çıxsa, İsrailin düşmən cəbhəsində daha bir boşluq yaranacaq.
Trampın ikinci dövrü Orta Şərqdə tarazlığı ABŞ və müttəfiqləri xeyrinə dəyişmək üçün nadir bir imkan yaradır. Lakin bu, yalnız ənənəvi "stabilizasiya" siyasətindən imtina edilərsə mümkündür. İndi məqsəd sabitliyi qorumaq yox, rəqibləri zəiflədərək Vaşinqtonun təsirini gücləndirmək olmalıdır.
Nabat Fərzəliyeva
21:59 08.02.2025
Oxunuş sayı: 9742
