Vətəndaşların etibarından sui-istifadə olunur: Mütəxəssislər nə deyirlər?
Son zamanlar Azərbaycanda vətəndaşların etibarından sui-istifadə hallarının artması fonunda onların xəbəri olmadan adına saxta sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyata alınması faktları ciddi narahatlıq doğurur. Baş Prokurorluğun yaydığı məlumatda bildirilir ki, yüzlərlə vətəndaşın şəxsi məlumatları ələ keçirilərək müxtəlif qanunsuz iqtisadi fəaliyyətlərdə istifadə olunub. Bu kimi saxta sahibkarlıq sxemləri dövlət büdcəsinə külli miqdarda ziyan vurmaqla yanaşı, həmin əməllərə şərait yaradan şəxslər üçün ağır cinayət məsuliyyəti yaradır. Məsələnin geniş vüsət alması fonunda şəxsi məlumatların qorunması, şübhəli halların vaxtında aşkarlanaraq hüquq-mühafizə orqanlarına bildirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Hüquqşünas Ramil Süleymanov mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlamasında bildirib ki, ilk növbədə vətəndaşlar etibarnamə verdikləri şəxsi şəxsən tanımalı və etibarnamənin hansı məqsədlə verildiyini dəqiq bilməlidirlər: “Etibarnamədə səlahiyyətlər konkret şəkildə göstərilməlidir. Həmçinin etibarnamə verən şəxs təkcə səlahiyyətləri sadalamamalı, onların dairəsini də müəyyənləşdirməlidir. Sənəddə vergi ilə bağlı hər hansı qeydin aparılması isə yolverilməzdir. Əgər etibarnamədə vergi məsələləri ilə bağlı hər hansı bənd mövcuddursa, vətəndaşlar mütəmadi olaraq — 6 ayda və ya ildə bir dəfə — vergi orqanlarında öz statuslarını yoxlamalıdırlar. Əgər vətəndaş bilmədən vergi ödəyicisi kimi qeydiyyata alınıbsa, dərhal vergi orqanına ərizə ilə müraciət etməli və həmin VÖEN-in ləğvini tələb etməlidirlər”.
R. Süleymanov bildirib ki, vətəndaşın adı ilə saxta əməliyyat aparılması aşkarlanarsa, bununla bağlı vaxt itirmədən prokurorluğa müraciət olunmalıdır: “Onlar bəyanat verməlidirlər ki, adlarından aparılmış bütün əməliyyatlar saxta və qanunsuzdur. Bu, həm öz hüquqlarının qorunması, həm də cinayətkar sxemlərin qarşısının alınması baxımından vacibdir”.
İnformasiya Texnologiyaları mütəxəssisi Elvin Abbasov isə bildirib ki, vətəndaşların şəxsiyyət məlumatlarının sui-istifadədən qorunması və saxta sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyatının qarşısının alınması üçün dövlət orqanları tərəfindən üçqat texnoloji təhlükəsizlik strategiyası tətbiq edilməlidir: "İstifadəçinin autentifikasiyası və tranzaksiyaların təsdiqlənməsi prosesində gücləndirilmiş İkitərəfli Autentifikasiyanın tətbiqi məcburiyyəti qoyulmalıdır. Fiziki və ya rəqəmsal imzalarla yanaşı, bu cür əməliyyatlar mütləq bioidentifikasiya elementləri – üz tanıma və ya barmaq izi – və ya vətəndaşın şəxsi mobil nömrəsinə göndərilən təsdiqləmə kodları ilə möhkəmləndirilməlidir. Dövlət reyestrlərində məlumatların bütövlüyü və dəyişməzliyini təmin etmək üçün "Blockchain" tipli Paylanmış Reyestr Texnologiyalarının pilot tətbiqinə başlanılmalıdır. Bu, məlumatlarda icazəsiz hər hansı bir dəyişikliyin dərhal aşkarlanmasını və bütün iştirakçılar tərəfindən izlənilməsini təmin edər. Real zamanda anomaliyaları və sui-istifadə cəhdlərini aşkar etmək üçün süni intellektə əsaslanan Behavioral Biometrics (Davranış Biometriyası) və Fraud Detection Systems (Fırıldaqçılıq aşkar etmə sistemləri) tətbiq edilməlidir. Bu yanaşma qeyri-adi qeydiyyat cəhdlərini və qısa müddətdə çoxsaylı müraciətləri avtomatik olaraq dondura bilər. Belə texnoloji baryerlərin tətbiqi şəxsiyyət məlumatlarının mühafizəsinin etibarlılıq səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldəcək".
Mehriban Yariyeva
11:49 05.12.2025
Oxunuş sayı: 1603
