Politoloq: TDT liderlərinin Rusiya ilə sərhəddə toplaşması xüsusi əhəmiyyətlidir - MÜSAHİBƏ
Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) 12- ci Zirvəsi oktyabrın 6-7-də Azərbaycanın Qəbələ şəhərində keçirilməkdədir.
Bu sammitin türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və xalqlararası əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsində rol oynamaqdadır. Görüşlərdə siyasi, iqtisadi, nəqliyyat, energetika, parlamentlərarası, humanitar, mədəni, təhsil və digər sahələrdə əlaqələrimizin uğurla inkişaf etdiyi vurğulanlb, ölkələrimizin beynəlxalq təşkilatlarda səmərəli əməkdaşlığına toxunuldu.
TDT sammitinin əhəmiyyəti barədə türkiyəli politoloq Cantürk Caner Crossmedia.az-ın suallarını cavablandırıb:
- TDT-nin növbəti Zirvə Görüşünün əhəmiyyəti nədən ibarətdir və bu görüşdən hansı nəticələri gözləmək olar?
- Təşkilatın 12-ci zirvəsi 6-7 oktyabr tarixlərində Azərbaycanın “Alpləri” kimi tanınan tarixi və təbiət möcüzəsi olan Qəbələ şəhərində keçiriləcək. 12-ci zirvənin mövzusu “Regional Sülh və Təhlükəsizlik” olaraq müəyyən edilib. Zirvə TDT-yə üzv dövlətlərin və müşahidəçi ölkələrin dövlət və hökumət başçılarını, eləcə də yüksək səviyyəli nümayəndə heyətlərini bir araya gətirərək regional və beynəlxalq məsələlərin müzakirə olunduğu, Türk Dünyasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi və sülhün, rifahın inkişafına yönəlmiş mühüm sənədlərin qəbul ediləcəyi əhəmiyyətli bir platforma olacaq. Türk Dövlətləri Təşkilatının zirvəsinin Qəbələdə keçirilməsi həm tarixi, həm də coğrafi baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyır. Qəbələ eyni zamanda Azərbaycanın Rusiya sərhədinə yaxın bir şəhəridir. Buna görə də Türk dünyasının burada toplanması mənim üçün xüsusi bir məna kəsb edir.
- Nə üçün ?
- Həm tarix, həm coğrafiya, həm də təbii gözəlliklər baxımından Türk dünyasının gələcəyinin coğrafi olaraq Asiyada, Türk xalqlarının yaşadığı Rusiya, Çin kimi ölkələrə yaxın bir bölgədə müzakirə olunması mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bundan əlavə, bölgənin tarix və turizm yönümlü — yəni həm Türk dünyasının gözəlliklərini, həm də onun tarixi dərinliyini əks etdirən bir məkan kimi seçilməsi olduqca mənalıdır.
- Zirvənin TDT-nin gələcək fəaliyyətinə və regional sabitliyə hansı praktik təsirləri ola bilər?
- Zirvə yalnız simvolik mənalar daşımır, həm də praktikada çox önəmli nəticələrə səbəb olacaq. Xüsusilə, Türk Dövlətləri Təşkilatının institusional strukturunun möhkəmləndirilməsi diqqət mərkəzində olacaq. Zirvə çərçivəsində təşkilat daxilində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi, təşkilatın institusional strukturunun ortaya qoyulması və yenilənməsi məsələləri müzakirə olunacaq. Bundan əlavə, regional sülh və təhlükəsizlik yönümlü tədbirlər çərçivəsində həm Türk dünyasında mövcud bəzi problemlərin həlli, həm də Türk dünyasının yerləşdiyi coğrafiyadakı digər qonşuların regional təhlükəsizliyinin təmin olunması, nəticədə bütün Türk dünyasında sülhün qorunması baxımından bu Zirvə olduqca dəyərlidir. 16 ildir ki, TDT fəaliyyət göstərir və bu 12-ci Zirvə addım-addım, sakit və səbirli, lakin son dərəcə sabit bir proseslə irəliləyir. TDT qarşıdakı 10 il ərzində bu günkü vəziyyətindən çox daha güclü olacaq. Ortaq dil, ortaq hüquq, ortaq təhlükəsizlik, ortaq iqtisadiyyat kimi bir çox böyük məqsədləri özündə ehtiva edir. Buna görə də, Qazaxıstandan — yəni Türk dünyasının ən şərqindən — Türk dünyasının ən qərbindəki İzmirə, yəni Türkiyəyə qədər bütün Türk dünyasını ayağa qaldıracaq çox önəmli bir layihədir.
- Sizcə, Türk Dünyasının inkişafı və əməkdaşlığı yalnız üzv dövlətlərə yox, qonşu regionlara da necə təsir edəcək?
- Türk dünyası yalnızca Türk dövlətlərinə fayda gətirməklə kifayətlənməyəcək, bölgədə Rusiya, Çin, Pakistan, Hindistan, Əfqanıstan, Monqolustan kimi Türk dünyasına qonşu bütün coğrafiyalara da rifah və zənginlik gətirəcək. Çünki artıq Zəngəzur dəhlizinin həyata keçirilməsi mərhələsindəyik. Türk dünyasının ən şərqindən ən qərbinə qədər dəmiryolu, avtomobil yolu, dəniz yolu və hava koridorlarını əhatə edən ortaq bir koridor layihəsinin həyata keçiriləcəyini düşünürük. Bu koridor yalnız şərqdən qərbə ticarət xətti kimi nəzərdə tutulmayacaq, həm də Türk dünyasını ara marşrutlarla bütün şəhərləri bir-birinə bağlayan bir layihə olacaq. Bu baxımdan bu zirvədə Zəngəzur dəhlizinin həyata keçiriləcəyi gözlənilir və bununla bağlı çox önəmli qərarların qəbul olunacağı da söylənə bilər.
Bundan əlavə, təşkilat daxilində əməkdaşlıqda hər hansı çatışmazlıqlar və ya əngəllər mövcuddursa, onlar da nəzərdən keçiriləcək. Ən önəmlisi odur ki, bu Zirvə Türk dünyasını bir araya gətirən mühüm bir platformadır, qardaşlıq hüququnu möhkəmləndirən bir zirvədir. Beləliklə, qan bağı və əlaqələri olan qardaşlar bir daha bu zirvədə bir araya gələcək və regional, həmçinin bir-birləri arasındakı problemləri də həll edəcəklər.
- TDT-yə müşahidəçi dövlətlərin qatılması və gələcəkdə üzv olması təşkilat üçün hansı əhəmiyyət daşıyır?
- Təşkilat təxminən 4,25 milyon kvadrat kilometrlik əraziyə və 160 milyonu aşan əhalisi ilə çox önəmli bir zirvədən biridir. Bu zirvədə Türkmənistan, Macarıstan və Şimali Kipr Türk Respublikası müşahidəçi kimi iştirak edir. Arzum budur ki, gələcək illərdə Türkmənistan, Macarıstan və Şimali Kipr Türk Respublikasının da tam üzv olaraq bu prosesdə iştirak etməsi təmin edilsin. Bu yalnız Türk dövlətləri üçün deyil, digər coğrafiyalarda yaşayan ölkələrin vətəndaşları üçün də əməkdaşlığın sistemli şəkildə təmin olunması baxımından vacibdir. 2040 Vizyonu sənədi çərçivəsində gələcəyə yönəlmiş strateji hədəflərə uyğun olaraq 34 hərfli Türk dünyası əlifbası qəbul edilib. Bu əlifbanın tezliklə həyata keçirilməsi, Türk dünyasının həm dil, həm də mədəniyyət baxımından öncəliklə birləşdirilməsi zəruridir. Bundan əlavə, bütün Türk dünyasında pasportsuz səyahət və uzunmüddətli yaşamaq kimi imkanların yaradılması məsələləri də müzakirə olunmalıdır. Sonra isə TDT-nin Avropa İttifaqı kimi mühüm institusional struktura çevrilməsi təmin olunmalıdır. 12-ci Zirvə bu sahədə atılacaq addımlardan biri, bəlkə də, ən önəmlisi olacaq.
Fatimə Nəzərli
14:47 07.10.2025
Oxunuş sayı: 12995
