Rüfət Quliyev: "Avropada ağlabatan olmayan dərəcədə inflyasiya prosesləri getdi"
"Dünya iqtisadiyyatı və Azərbaycan"(Layihənin ideya müəllifi Rüfət Quliyevdir)
Son illərdə dünya iqtisadiyyatında baş verən gərginliklər, xüsusilə də Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda tətbiq edilən sanksiyalar, enerji bazarlarında yaranan qeyri-sabitlik və qlobal inflyasiya dalğaları beynəlxalq münasibətlərə və dövlətlərin daxili iqtisadi sistemlərinə ciddi təsir göstərməkdədir. Bu prosesin həm Rusiya, həm də Avropa üçün yaratdığı itkilər, iqtisadi siyasətin hərbiləşməsi və sosial rifahın zəifləməsi artıq təkcə regional deyil, qlobal miqyasda narahatlıq doğurur. Avropa Parlamenti Avropa İttifaqının Rusiya qazından nəzərdə tutulandan bir il tez, yəni 2027-ci ilin yanvarından imtina etməsi ilə bağlı təklifləri nəzərdən keçirir. Əgər Avropa Rusiya qazından imtina edərsə, bu Rusiyaya necə təsir göstərəcək? Rusiya qazından imtina edən Avropa hansı ölkəyə yönələcək?
Mövzu ilə bağlı Milli Məclisin 4 çağırış deputatı, iqtisad elmləri doktoru, professor Rüfət Quliyev Crossmedia.az-a açıqlama verib:
"İqtisadiyyatda istənilən imtinaların sonu hər iki tərəf üçün qeyri-produktiv olur. Avropa Rusiyaya qarşı 18-ci sanksiyalar paketini tətbiq edir və sərt şəkildə Rusiyanın neftinin bir barelini 60 dollardan 47 dollara endirərək, məcbur edirlər ki, bu qiymətdən yuxarı neft alınmasın. Bir çox məqamlara toxunulur və təbii ki, burada qaz məsələsi də gündəmdədir. Həqiqətən, 2022-ci ilə qədər Avropaya gələn neft və qaz daha ucuz idi. Bunun isə həm obyektiv, həm də subyektiv səbəbləri var. Amma bu gün Avropa Rusiya qazından tam şəkildə imtina edərsə, onu mayeləşdirilmiş qaz formasında ABŞ-dən almalıdır. Bu 2.5 dəfə bahadır. Həmin qazın istifadəsi və emalı üçün xüsusi istehsal gücləri lazımdır ki, bu da qiyməti daha da artıracaq. Nəticə etibarilə, Avropa iqtisadiyyatına böyük zərbə dəyir. Artıq 2022-ci ildən 2025-ə qədər Avropada ağlabatan olmayan dərəcə inflyasiya prosesləri getdi. Əvvəllər Avropada 1-1.2% inflyasiya müşahidə olunurdusa, bu, normal sayılırdı. 1.5%-i keçən kimi isə Avropa həyəcan siqnalı verirdi və bu, əhalinin təzyiqlərinə gətirib çıxarırdı. Bu gün isə artıq 3.5-4% inflyasiya Avropa üçün prinsip etibarilə normal sayılır. Bu inflyasiyanın artmasında bir çox faktor rol oynayır. O faktorlardan biri də təbii ki, enerji daşıyıcıları – neft və qazdır. Digər tərəfdən, Rusiya valyuta mənbələrini itirə-itirə gedir. Bir çox ixrac məhsulları üzrə qiymətlərin enməsi, sanksiyalar və böyük logistika problemləri səbəbindən Rusiya iqtisadiyyatı tədricən geriləyir. Bu gün Rusiyanın özündə də iqtisadi və maliyyə sisteminin çökməsinə zəmin yaranır. Rusiyanın bütün makroiqtisadi göstəricilərinə baxdıqda, bu açıq-aşkar hiss olunur. Bu, yalnız sanksiyaların nəticəsi deyil. Burada Rusiyanın iqtisadiyyatını hərbi relslərə yönəltməsi də rol oynayır. Dünya praktikasında bir ölkə 1.5-2, hətta 2.5 il bu cür hərbi iqtisadi modeldə inkişaf edə bilər və bu dövrdə müəyyən ÜDM artımı və işsizliyin azalması müşahidə edilə bilər. Amma daha sonra bu, ciddi problemə çevrilir. Çünki dəfələrlə qeyd etmişəm: hərbi istehsalata gedən vəsait dövlət büdcəsindən ayrılır, deməli, büdcənin digər sahələrə yönələn vəsaiti azalır".
Professor həmçinin qeyd edib ki, bu gün heç bir ölkə ümumi investisiyalar artmadığı halda, ÜDM-in artımını təmin edə bilməz: "Bu, ümumdünya iqtisadi qanundur. Ona görə də sosial sahələrdə də Rusiyada problemlər artır və bu, gözəçarpacaq dərəcədədir. Lakin biz yalnız Rusiya haqqında yox, bu müharibənin hər iki tərəfi haqqında danışmalıyıq. Bu gün Rusiya faktiki olaraq təxminən 50 ölkə ilə bu və ya digər formada hərbi münaqişə vəziyyətindədir. Düzdür, hələlik tərəflər arasında birbaşa müharibə getmir. Ən çox itirən isə Ukraynadır. Bu gün Ukraynada ÜDM-in 40%-dən çoxu hərbi xərclərə gedir. Ukrayna yenə də Qərbdən hərbi yardım istəyir. Bu yardımların gələcəkdə qaytarılması məsələsi var. Faizlər az olsa da, Ukraynanın dövlət borcu artır. Ukraynada təxminən 70%-ə yaxın nəhəng infrastruktur obyektləri sıradan çıxıb – elektrostansiyalar, qazla işləyən qurğular, yollar və s. Ümumi infrastruktur ciddi zərər görüb və bu zərər getdikcə daha da artır. Bu müharibənin sonu hər iki tərəf üçün təhlükəli nəticələr vəd edir. İnsanların sosial rifahı sürətlə aşağı düşür. Çox varlılara bu proses ciddi təsir etməsə də, ən böyük zərbə orta və aşağı təbəqəyə dəyir. Dünyada orta təbəqə əsasən üç yerdə mövcuddur – ABŞ, Avropa və Çin. Təsəvvür edin, Avropada orta təbəqənin müflisləşməsi sürətlə gedir. İsveç üzrə iqtisadi təhlillərə baxdım – bu ölkə son 30 ildə həm iqtisadi, həm sosial baxımdan dünyanın ən güclü ölkələrindən biri idi. Lakin son üç ildə, yəni müharibənin başlaması ilə İsveçin ÜDM artımı mənfi istiqamətdə inkişaf edir və bu, ildən-ilə davam edir. Bu iqtisadi reçessiya onu göstərir ki, ən güclü ölkə belə, müharibə şəraitində müflisləşə bilər. Müharibələr nə qədər tez bitsə, bu, həm Rusiya, həm də Qərb üçün o qədər faydalı olacaq".
Ayhan
14:04 26.07.2025
Oxunuş sayı: 2074
