Əczaçı: Vaksinasiya ağırlaşmaların və ölüm hallarının azalmasına əhəmiyyətli töhfə verdi, lakin ... - MÜSAHİBƏ
Son zamanlar xəstəliklərin artması, yeni virusların meydana çıxması fonunda sanki dərmanlara tələbat da artıb. Üstəlik, insanlar artıq dərmanlardan istifadəni adiləşdirirlər. Preparatlardan istifadə getdikcə kütləviləşir. Bu isə bir çox halda mənfi təsirlərə, yeni xəstəliklərin yayılmasına, hətta ölüm hallarına səbəb olur.
"Doktor danışır" rubrikası çərçivəsində bu dəfəki müsahibimiz Azərbaycan Tibb Universitetinin əczaçılığın texnologiyası kafedrasının müəllimi, gənc alim Bəhruz Məmmədovdur. Onunlq müsahibəni təqdim edirik:
- Son zamanlar hansı dərmanlara tələbat artıb və bunun
səbəbləri nələrdir?
- Son
illərdə xroniki xəstəliklərin müalicəsinə
yönəlmiş dərmanlara tələbat artıb. Xüsusilə şəkərli diabet, ürək-damar
xəstəlikləri, allergiyalar və psixosomatik pozuntular üçün istifadə olunan
preparatlar daha çox tələb olunur. Bunun əsas səbəbləri əhalinin yaşlanması,
stress faktorlarının artması, həyat tərzinin dəyişməsi və erkən diaqnostikanın
genişlənməsidir. Eyni zamanda, profilaktik və simptomatik müalicəyə maraq da
artmaqdadır.
- Hər kiçik sağlamlıq problemində dərmanlardan istifadə
etmək doğrudurmu?
- Təbii ki doğru deyil. Farmakoloji
baxımdan bu yanaşma düzgün
də hesab edilmir. Çünki hər kiçik simptom dərman
müdaxiləsi tələb etmir. Bəzi hallarda həyat tərzinin korreksiyası, istirahət,
düzgün qidalanma və qeyri-dərman üsulları yəni ənənəvi təbabət kifayət edir. Dərmanlar
yalnız real ehtiyac olduqda və xüsusilə
də həkim tövsiyəsi əsasında istifadə edilməlidir. Əks halda,
lazımsız dərman qəbulu əlavə yan təsirlərə və dərman asılılığına səbəb ola
bilər.
- Preparatların əsas və ümumi yan təsirləri nələrdir?
- Ümumiyyətlə, əksər
dərmanlar üçün ən çox rast gəlinən yan təsirlər mədə-bağırsaq sistemi
pozuntuları, allergik reaksiyalar, başgicəllənmə və halsızlıqdır. Bəzi
preparatlar qaraciyər və böyrək funksiyalarına mənfi təsir göstərə bilər. Bu
səbəbdən dərmanların dozası, istifadə müddəti və digər dərmanlarla qarşılıqlı
təsiri mütləq nəzərə alınmalıdır.
- Hansı yeni dərmanlar yaxın zamanda bazara çıxacaq?
- Bu suala sırf mütəxəssis nöqteyi
nəzərindən yanaşsaq, hazırda bioloji preparatlar, gen-terapiya elementləri olan
dərmanlar və hədəfli təsir mexanizminə malik molekullar üzərində intensiv
tədqiqatlar aparılır. Son
illərin tədqiqatları da bunu təsdiq edir. Xüsusilə onkologiya,
autoimmun və nadir xəstəliklər üçün daha effektiv və təhlükəsiz preparatların
bazara daxil olması gözlənilir. Bu dərmanlar klassik preparatlarla müqayisədə
daha fərdiləşdirilmiş və
hədəf istiqamətli təsirə malikdir.
- COVID-19 vaksinləri haqqında son vəziyyəti necə
qiymətləndirirsiniz?
- COVID-19
vaksinləri qlobal səviyyədə pandemiyanın ağır nəticələrinin qarşısının
alınmasında düşünürəm
ki, mühüm rol oynadı. Hazırda vaksinlər daha çox risk qrupları
üçün tövsiyə olunur. Elmi yanaşma göstərir ki, vaksinasiya ağırlaşmaların və
ölüm hallarının azalmasına əhəmiyyətli töhfə verdi. Lakin hər bir tədqiqatın uzun bir proses olduğunu
nəzərə alsaq bu sahədə də
monitorinq və tədqiqatlar davam edir.
- Şəkər xəstələri üçün hansı dərmanlar daha effektivdir?
- Şəkərli
diabetin müalicəsi
hamıya məlumdur ki, individual
yanaşma tələb edir. Effektivlik yalnız dərmanla deyil, xəstənin həyat tərzi,
qidalanma və yanaşı xəstəliklərlə birlikdə qiymətləndirilməlidir. Müasir
dərmanlar qanda şəkərin stabilliyini təmin etməklə yanaşı, ürək-damar
risklərini də azaltmağa yönəlib. Düşünürəm ki, Müalicə taktikası
mütləq həkim-endokrinoloq tərəfindən individual olaraq seçilməlidir.
- Onkoloji xəstəliklərə qarşı konkret dərman və ya
peyvəndin kəşfi realdırmı?
- Onkologiyada
artıq “vahid möcüzə dərman” anlayışından get gedə uzaqlaşılır. Çünki xərçəng
müxtəlif mexanizmlərlə inkişaf edən xəstəliklər qrupudur. Buna görə də gələcək müalicə mexanizmi daha
çox hədəfli terapiyalar,
yəni nanobiotexnoloji dərmanlar qrupu, immunoterapiya və
fərdiləşdirilmiş müalicə modelləri üzərində qurulacaq. Bəzi növlər üçün
profilaktik peyvəndlər artıq mövcuddur və bu istiqamətdə tədqiqatlar davam
edir. Məsələn, HPV vaksini uşaqlıq
boynu xərçənginin, eləcə də uşaqlıq boyun və anal xərçənginin yaranma riskini
əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Bu vaksinlər xərçəngi müalicə etmir, lakin
xərçəngə aparan risk faktorlarını aradan qaldırmaqla güclü profilaktik təsir
göstərir.
- Yaşlı insanlar üçün dərman istifadəsində hansı
məsləhətləri verərdiniz?
- Yaşlı pasiyentlərdə dərmanların
dozası və kombinasiyası xüsusi diqqət tələb edir, çünki yaş artdıqca
dərmanların orqanizmdə sorulması və xaricolması dəyişir. Eyni anda çoxlu dərman
qəbulu əlavə risklər yarada və dərmanlarası qarşılıqlı təsirlərə səbəb ola bilər.
Bu səbəbdən dərmanlar yalnız həkim nəzarəti altında, minimal effektiv dozada
istifadə olunmalıdır. Eyni zamanda yaşlı insanlarda böyrək və qaraciyər
funksiyalarının mütəmadi qiymətləndirilməsi , eləcə də dərman müalicə
sisteminin vaxtaşırı yenidən nəzərdən keçirilməsi müalicənin təhlükəsizliyi
baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
- İmmunitet sistemini gücləndirən təbii əlavələr
hansılardır?
- İmmunitetin
əsas dayağı balanslı qidalanmadır. Tam
təminatlı qidalanma və keyfiyyətli yuxu insan orqanizmi üçün əvəz olunmazdır.
Bundan başqa C vitamini, D vitamini, sink və selenium immun sisteminin
normal fəaliyyəti üçün mühümdür. Bitki mənşəli bəzi əlavələr də bu sahədə dəstək
rolunu oynaya bilər, xüsusilə
exinaseya, zəncəfil, zərdaçal (kurkumin), propolis, hibiskus kimi bitkilərin
müxtəlif dərman formaları çayı, dəmləmələri, ekstraktları müvafiq xəstəliklərin
təyinatında səmərəli şəkildə istifadə oluna bilər, lakin
onlar dərman əvəzi deyil və nəzarətsiz istifadədən qaçmaq lazımdır.
- Sağlam həyat tərzi üçün hansı
vitamin və minerallar vacibdir?
- Sağlam həyat üçün vitamin və mineralların balanslı qəbulu əsas şərtdir. D vitamini, B qrup vitaminləri, dəmir, maqnezium və kalsium orqanizmin normal fəaliyyəti üçün vacibdir. Əsas prinsip odur ki, vitaminlər mümkün qədər qida vasitəsilə alınmalı, əlavə preparatlar isə yalnız ehtiyac olduqda istifadə edilməlidir. Xüsusilə orqanizmin normal fəaliyyəti üçün Fe, ürək damar və sinir sisteminin balanslı fəaliyyəti üçün Mg, immun sistemi və cinsi hormonların normal fəəliyyəti üçün Zn, E vitamini, tiroid sistemin normal fəliyyəti üçün Se çox vacibdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, günümüzdə ekoloji problemlərin yaratdığı fəsadlar, həmçinin qidaların keyfiyyətinin istənilən səviyyədə olmadığını nəzərə alsaq bu qida əlavələrinin mövsimi qəbulu orqanizm üçün müsbət təsir göstərə bilər.
17:00 30.12.2025
Oxunuş sayı: 3064