Sağlamlıq

Əczaçı: Vaksinasiya ağırlaşmaların və ölüm hallarının azalmasına əhəmiyyətli töhfə verdi, lakin ... - MÜSAHİBƏ

Son zamanlar xəstəliklərin artması, yeni virusların meydana çıxması fonunda sanki dərmanlara tələbat da artıb. Üstəlik, insanlar artıq dərmanlardan istifadəni adiləşdirirlər. Preparatlardan istifadə getdikcə kütləviləşir. Bu isə bir çox halda mənfi təsirlərə, yeni xəstəliklərin yayılmasına, hətta ölüm hallarına səbəb olur.

"Doktor danışır" rubrikası çərçivəsində bu dəfəki müsahibimiz Azərbaycan Tibb Universitetinin əczaçılığın texnologiyası kafedrasının müəllimi, gənc alim Bəhruz Məmmədovdur. Onunlq müsahibəni təqdim edirik:

- Son zamanlar hansı dərmanlara tələbat artıb və bunun səbəbləri nələrdir?

- Son illərdə xroniki xəstəliklərin müalicəsinə yönəlmiş dərmanlara tələbat artıb. Xüsusilə şəkərli diabet, ürək-damar xəstəlikləri, allergiyalar və psixosomatik pozuntular üçün istifadə olunan preparatlar daha çox tələb olunur. Bunun əsas səbəbləri əhalinin yaşlanması, stress faktorlarının artması, həyat tərzinin dəyişməsi və erkən diaqnostikanın genişlənməsidir. Eyni zamanda, profilaktik və simptomatik müalicəyə maraq da artmaqdadır.

- Hər kiçik sağlamlıq problemində dərmanlardan istifadə etmək doğrudurmu?

- Təbii ki doğru deyil. Farmakoloji baxımdan bu yanaşma düzgün də hesab edilmir. Çünki hər kiçik simptom dərman müdaxiləsi tələb etmir. Bəzi hallarda həyat tərzinin korreksiyası, istirahət, düzgün qidalanma və qeyri-dərman üsulları yəni ənənəvi təbabət kifayət edir. Dərmanlar yalnız real ehtiyac olduqda və xüsusilə də həkim tövsiyəsi əsasında istifadə edilməlidir. Əks halda, lazımsız dərman qəbulu əlavə yan təsirlərə və dərman asılılığına səbəb ola bilər.

- Preparatların əsas və ümumi yan təsirləri nələrdir?

- Ümumiyyətlə, əksər dərmanlar üçün ən çox rast gəlinən yan təsirlər mədə-bağırsaq sistemi pozuntuları, allergik reaksiyalar, başgicəllənmə və halsızlıqdır. Bəzi preparatlar qaraciyər və böyrək funksiyalarına mənfi təsir göstərə bilər. Bu səbəbdən dərmanların dozası, istifadə müddəti və digər dərmanlarla qarşılıqlı təsiri mütləq nəzərə alınmalıdır.

- Hansı yeni dərmanlar yaxın zamanda bazara çıxacaq?

- Bu suala sırf mütəxəssis nöqteyi nəzərindən yanaşsaq, hazırda bioloji preparatlar, gen-terapiya elementləri olan dərmanlar və hədəfli təsir mexanizminə malik molekullar üzərində intensiv tədqiqatlar aparılır. Son illərin tədqiqatları da bunu təsdiq edir. Xüsusilə onkologiya, autoimmun və nadir xəstəliklər üçün daha effektiv və təhlükəsiz preparatların bazara daxil olması gözlənilir. Bu dərmanlar klassik preparatlarla müqayisədə daha fərdiləşdirilmiş və hədəf istiqamətli təsirə malikdir.

- COVID-19 vaksinləri haqqında son vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz?

- COVID-19 vaksinləri qlobal səviyyədə pandemiyanın ağır nəticələrinin qarşısının alınmasında düşünürəm ki, mühüm rol oynadı. Hazırda vaksinlər daha çox risk qrupları üçün tövsiyə olunur. Elmi yanaşma göstərir ki, vaksinasiya ağırlaşmaların və ölüm hallarının azalmasına əhəmiyyətli töhfə verdi. Lakin hər bir tədqiqatın uzun bir proses olduğunu nəzərə alsaq bu sahədə də monitorinq və tədqiqatlar davam edir.

- Şəkər xəstələri üçün hansı dərmanlar daha effektivdir?

- Şəkərli diabetin müalicəsi hamıya məlumdur ki, individual yanaşma tələb edir. Effektivlik yalnız dərmanla deyil, xəstənin həyat tərzi, qidalanma və yanaşı xəstəliklərlə birlikdə qiymətləndirilməlidir. Müasir dərmanlar qanda şəkərin stabilliyini təmin etməklə yanaşı, ürək-damar risklərini də azaltmağa yönəlib. Düşünürəm ki, Müalicə taktikası mütləq həkim-endokrinoloq tərəfindən individual olaraq seçilməlidir.

- Onkoloji xəstəliklərə qarşı konkret dərman və ya peyvəndin kəşfi realdırmı?

- Onkologiyada artıq “vahid möcüzə dərman” anlayışından get gedə uzaqlaşılır. Çünki xərçəng müxtəlif mexanizmlərlə inkişaf edən xəstəliklər qrupudur. Buna görə də gələcək müalicə mexanizmi daha çox hədəfli terapiyalar, yəni nanobiotexnoloji dərmanlar qrupu, immunoterapiya və fərdiləşdirilmiş müalicə modelləri üzərində qurulacaq. Bəzi növlər üçün profilaktik peyvəndlər artıq mövcuddur və bu istiqamətdə tədqiqatlar davam edir. Məsələn, HPV vaksini uşaqlıq boynu xərçənginin, eləcə də uşaqlıq boyun və anal xərçənginin yaranma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Bu vaksinlər xərçəngi müalicə etmir, lakin xərçəngə aparan risk faktorlarını aradan qaldırmaqla güclü profilaktik təsir göstərir.

- Yaşlı insanlar üçün dərman istifadəsində hansı məsləhətləri verərdiniz?

- Yaşlı pasiyentlərdə dərmanların dozası və kombinasiyası xüsusi diqqət tələb edir, çünki yaş artdıqca dərmanların orqanizmdə sorulması və xaricolması dəyişir. Eyni anda çoxlu dərman qəbulu əlavə risklər yarada və dərmanlarası qarşılıqlı təsirlərə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən dərmanlar yalnız həkim nəzarəti altında, minimal effektiv dozada istifadə olunmalıdır. Eyni zamanda yaşlı insanlarda böyrək və qaraciyər funksiyalarının mütəmadi qiymətləndirilməsi , eləcə də dərman müalicə sisteminin vaxtaşırı yenidən nəzərdən keçirilməsi müalicənin təhlükəsizliyi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

- İmmunitet sistemini gücləndirən təbii əlavələr hansılardır?

- İmmunitetin əsas dayağı balanslı qidalanmadır. Tam təminatlı qidalanma və keyfiyyətli yuxu insan orqanizmi üçün əvəz olunmazdır. Bundan başqa C vitamini, D vitamini, sink və selenium immun sisteminin normal fəaliyyəti üçün mühümdür. Bitki mənşəli bəzi əlavələr də bu sahədə dəstək rolunu oynaya bilər, xüsusilə exinaseya, zəncəfil, zərdaçal (kurkumin), propolis, hibiskus kimi bitkilərin müxtəlif dərman formaları çayı, dəmləmələri, ekstraktları müvafiq xəstəliklərin təyinatında səmərəli şəkildə istifadə oluna bilər, lakin onlar dərman əvəzi deyil və nəzarətsiz istifadədən qaçmaq lazımdır.

- Sağlam həyat tərzi üçün hansı vitamin və minerallar vacibdir?

- Sağlam həyat üçün vitamin və mineralların balanslı qəbulu əsas şərtdir. D vitamini, B qrup vitaminləri, dəmir, maqnezium və kalsium orqanizmin normal fəaliyyəti üçün vacibdir. Əsas prinsip odur ki, vitaminlər mümkün qədər qida vasitəsilə alınmalı, əlavə preparatlar isə yalnız ehtiyac olduqda istifadə edilməlidir. Xüsusilə orqanizmin normal fəaliyyəti üçün Fe, ürək damar və sinir sisteminin balanslı fəaliyyəti üçün Mg, immun sistemi və cinsi hormonların normal fəəliyyəti üçün Zn, E vitamini, tiroid sistemin normal fəliyyəti üçün Se çox vacibdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, günümüzdə ekoloji problemlərin yaratdığı fəsadlar, həmçinin qidaların keyfiyyətinin istənilən səviyyədə olmadığını nəzərə alsaq bu qida əlavələrinin mövsimi qəbulu orqanizm üçün müsbət təsir göstərə bilər.

Kənan Novruzov