Süni intellektin məsuliyyətli istifadəsinə dair aydın qaydalar müəyyən edilməlidir- Mütəxəssis

Media süni intellektdən daha maraqlı kontent yaratmaq üçün yararlanmalıdır.

Bunu Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) icraçı direktoru Əhməd İsmayılov Bakıda keçirilən II Azərbaycan-Özbəkistan Media Forumunda çıxışı zamanı deyib.

Onun sözlərinə görə, süni intellekt texnologiyalarının media sahəsinə tətbiqindən irəli gələn spesifik məsələlərin həlli günün vacib çağrışları sırasındadır:

"Bu yeni bilik və bacarıqlara yiyələnmək, onun verdiyi fürsətləri dəyərləndirərək ölkələrimizn informasiya landşaftını müasirləşdirmək zərurəti artıq hiss olunmaqdadır. Media süni intellektdən yalnız forma baxımından təkmilləşmək üçün deyil, eyni zamanda daha maraqlı kontent yaradılması prosesində də yararlanmalıdır".

Ə.İsmayılov bildirib ki, kontentin jurnalistika prinsiplərinə uyğun formada hazırlanması, faktların yoxlanılması, analitik təhlillərin və müqayisələrin aparılması, xüsusən də hazırlanmış materialın vizualizasiyası süni intellekt texnologiyalarının tətbiqi olmadan reallaşa bilməz:

"Bu müasir yanaşma jurnalistikanın artıq yeni və tamam fərqli inkişaf fazasına keçdiyini deməyə əsas verir. Bir sıra ölkələrin mediası artıq yeni texnoloji tərəqqinin nailiyyətlərindən istifadə edir. Prosesi yaxından izləyir, ciddi təhlil edir, medianın rəqəmsal mühitdə rəqabətə davamlılığını yüksəltmək üçün müxtəlif təşəbbüslərlə çıxış edirik".

Süni intellekt günümüzdə hər bir insanın həyatında yer alır. Hətta bəzən bizim yaxın dostumuz, sirdaşımız olur. Bunlarla yanaşı, bəzən süni intellekt ən böyük düşmənimiz ola bilir, bizi özündən asılı edir. Ona görə dostlarımızdan, ətrafımızdan uzaqlaşa bilirik. Əsas yaradılma məqsədi insan həyatını asanlaşdırmaq olan süni intellekt bu sahədə çox yararlıdır. Doğru istifadəsi zamanı media sahəmizdə də uğurlar əldə ediləcəkdir.

Bakı Dövlət Universtetinin jurnalistika fakültəsinin müəllimi Anzulə Pərvizqızı süni intellektin media mühitindəki rolu ilə bağlı Croasmedia.az-ın suallarını cavablandırıb:

- Süni intelektin media sahəsində geniş istifadəsi zamanı ənənəvi jurnalistikanın əsas prinsiplərinin qorunması üçün hansı tədbirlərin görülməsi məqsədə uyğundur?

- Süni intellektin media sahəsində geniş istifadəsi zamanı ənənəvi jurnalistikanın əsas prinsiplərinin qorunması üçün uyğun tədbirlər insan nəzarətini, etik qaydaları, şəffaflığı və hesabatlılığı ön planda saxlamalıdır. Süni intellekt jurnalist işini dəstəkləyən və təkmilləşdirən vasitə kimi fəaliyyət göstərməli, insan mühakiməsinin və redaktə nəzarətini əvəz etməməlidir. Məlumatların yayımlanması, faktların yoxlanılması və dəqiqlik barədə son qərarlar həmişə jurnalistlər və redaktorlar tərəfindən verilməlidir. Auditoriya xəbər istehsalında süni intellektin rolu, yəni nə dərəcədə istifadəsi barədə məlumatlandırılmalıdır. 

- Süni intellekt ona yüklənən məlumatlar qədər bacarığa sahibdir. Bu halda media üçün yeni, maraqlı kontentlər hazırlamada ondan istifadə etmək nə dərəcədə mümkündür?

- Haqlısınız, süni intellekt yalnız öyrədildiyi məlumat qədər güclüdür. Bu da onun yaradıcı imkanlarını təbii olaraq məhdudlaşdırır. AI xəbərlərin ilkin mətnlərini hazırlamaqda, trendləri təhlil etməkdə, hətta böyük həcmdə məlumatı qısa zamanda emal edərək mövzu bucaqları təklif etməkdə çox effektiv ola bilər. O,  məzmunu auditoriyaya uyğunlaşdırmaqda, multimedialı formatlar yaratmaqda və jurnalistləri təkrarlanan işlərdən azad etməkdə kömək edir. Bu o deməkdir ki, AI əslində yaratmır, sadəcə öyrəndiklərini birləşdirir. Bu, kontent istehsalında faydalı olsa da, orijinal araşdırma jurnalistikası və empatiya tələb edən hekayəçilik üçün kifayət etmir. Beləliklə, yaradıcılıq və etibarlılıq hələ də insandan asılıdır. 

- Süni intelektin jurnalistikaya bu qədər inteqrasiyası fonunda jurnalistika nəzəriyyəsində,etikasında və hüquqi tənzimləməsində müəyyən dəyişikliklər sizcə gözləniləndir mi?

- Bəli, süni intellektin jurnalistikaya dərin inteqrasiyası nəzəriyyə, etik və hüquqi tənzimləmələrdə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olacaq.Ənənəvi modellər insan qərarverməsi, nəzarət (gatekeeping) və hekayəçilik üzərində qurulub. AI isə həm məzmun yaradıcı, həm redaktor, həm də analitik vasitə kimi nəzərə alınacaq. AI yeni etik problemlər yaradır. Məsələn, alqoritmik qərəz, dezinformasiya, deepfake və avtomatlaşdırılmış məzmun nümunə kimi qeyd edilə bilər. Jurnalistlər və media təşkilatları peşə standartlarını yenidən müəyyən etməli, hibrid insan-AI iş axınında məsuliyyət, şəffaflıq və ədaləti təmin etməlidirlər. Digər problem odur ki, mövcud qanunlar AI-dən istifadə olunan mediaya kifayət etmir. Yeni tənzimləmələr AI-nin məsuliyyəti, məlumat məxfiliyi, əqli mülkiyyət və açıqlama tələblərini əhatə etməlidir ki, AI istifadəsi ictimai etimadı və jurnalistik etibarlılığı sarsıtmasın.

- Süni intelektin zərərlərindən necə qorunmaq lazımdır?

- Süni intellektin zərərlərindən qorunmaq üçün yeniliklərlə yanaşı təhlükəsizlik tədbirləri də vacibdir. Dövlətlər və beynəlxalq qurumlar süni intellektin məsuliyyətli istifadəsinə dair aydın qaydalar müəyyən etməlidirlər. Bu, məxfilik, məsuliyyət və şəffaflığı əhatə etməlidir. Vətəndaşlar AI tərəfindən yaradılmış məzmunu sorğulamağı, deepfake-i tanımağı və mənbələri yoxlamağı öyrənməlidirlər. İctimai maarifləndirmə ən güclü müdafiələrdən biri hesab edilir. Xüsusilə jurnalistika, səhiyyə və ədliyyə kimi sahələrdə kritik qərarlar insanda qalmalıdır. AI qərarverməni dəstəkləməli, amma əvəzləməməlidir. 

- Süni intelekt jurnalistikamızı yenidən necə formalaşdırır?

-Süni intellekt jurnalistikanı yenidən formalaşdırır, xəbərlərin istehsalı, yayılması və istehlak olunma üsullarını dəyişdirir. Belə ki, AI məqalələr hazırlaya, hesabatları qısa şəkildə təqdim edə, başlıqlar yarada və hətta məlumatlara əsaslanan araşdırma hekayələrində kömək edə bilər. Bu iş axınını sürətləndirir və jurnalistlərin daha dərin analizə fokuslanmasına imkan verir. Alqoritmlər xəbərləri fərdi istifadəçilərə uyğunlaşdırır, jurnalistikanı auditoriya mərkəzli edir. Bu isə istifadəçi marağını artırsa da, “filter bubble” yaradaraq məlumat çeşidini məhdudlaşdıra bilər.  Digər bir tərəfdən AI alətləri dezinformasiyanı, deepfake-ləri və manipulyasiya olunmuş məzmunu insanlardan daha sürətli aşkarlamağa kömək edir. Ən faydalı tərəflərindən bir odur ki, o, vizualları zənginləşdirir, transkripsiyanı avtomatlaşdırır və interaktiv formatlar yaradır, beləliklə hekayələr daha müxtəlif yollarla təqdim oluna bilir.  Eyni zamanda, AI qərəz, şəffaflıq problemləri, iş yerlərinin azalması və əsas jurnalist prinsiplərinin pozulması kimi riskləri də gətirir. 

Fatimə Hacıəliyeva