Azərbaycan idarəetmə modeli təklif edən və moderator rolunu oynayan bir ölkədir - MÜSAHİBƏ

Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzu hər ötən gün daha da güclənir. Son illərdə aparılan danışıqlar, əldə olunan razılaşmalar və balanslaşdırılmış xarici siyasət xətti ölkəmizi dünyada etibarlı tərəfdaş kimi tanıdıb. Regionun əsas oyunçularından biri olan Azərbaycan artıq qlobal güclərlə strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə yüksəlib. 2025-ci ilin aprelində Prezident İlham Əliyevin Çinə rəsmi səfəri çərçivəsində imzalanan yeni sazişlər hər iki tərəf üçün geniş iqtisadi perspektivlər açdı. ABŞ ilə aparılan danışıqlar, sülh müqaviləsinin paraflanması və yeni əməkdaşlıq formatlarının qurulması isə Azərbaycanın beynəlxalq reallıqlarını bir daha təsdiqlədi. Şərq və Qərb arasında körpü rolunu oynayan ölkəmiz həm dialoqu, həm də uzlaşmanı mümkün edən mühüm siyasi mərkəzə çevrilib. Bununla belə, mövcud risklərin unudulmaması və hər iki tərəfin maraqlarının ustalıqla balanslaşdırılması Azərbaycanın gələcək uğurlarının əsas şərtidir.

Mövzu ilə bağlı politoloq, fəlsəfə doktoru Məhəmməd Cəbrayılov Crossmedia.az-a müsahibə verib:

-Azərbaycanın həm ABŞ həm də Çinlə münasibətləri yaxşı səviyyədədir. Azərbaycan bu münasibətlərdən istifadə edərək Şərq və Qərb arasındakı münasibətləri daha yaxşı səviyyəyə gətirə bilərmi?

-Birmənalı şəkildə deyə bilərəm ki, bəli gətirə bilər. Çünki Azərbaycan bu münasibətlərdən istifadə edərək, Şərq-Qərb münasibətlərinə daha böyük töhfə verə bilər. Təbii ki, bu töhfə yalnız lokal səviyyədə mümkündür. Qlobal səviyyədə Azərbaycanın Şərq-Qərb münasibətlərinə töhfə verməsi mümkün deyil. Çünki dünyada regional və lokal problemlər var. Amma bizim regionda Şərq-Qərb münasibətlərinin uzlaşma imkanları var. Bizim hazırda gücümüz coğrafi mövqeyimizdə deyil. Coğrafiya bizə yolların kəsişməsi kimi tarixi fürsətlər verib, amma bu günkü seçimlərimiz bizi bu yolların idarəçəsinə çevirdi. Azərbaycanı sadəcə tranzit ölkə kimi nəzərdən keçirmək olmaz. Azərbaycan idarəetmə modeli təklif edən və moderator rolunu oynayan bir ölkədir.  Azərbaycan bu gün dünyanın iki güc mərkəzi – ABŞ və Çinlə əlaqələr qurub. Vaşinqtonda ABŞ vasitəçiliyi ilə imzalanan sənədlər həm Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində yeni səhifə açdı, həm də yeni nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılması ilə bağlı müəyyən sənədlər imzalandı. Bu həm də tranzit mexanizmlərinin qurulması, ABŞ-nin investisiya rolunun önə çəkilməsi ilə bağlı Azərbaycanın geosiyasi manevr imkanlarını da artırdı. Azərbaycan regional sülh təşəbbüsündə Qərbin həm etibarını qazandı, həm də özü üçün böyük fürsətlər yaratdı. Çünki dünyanın super gücü olan ABŞ-nin investisiyalarının Azərbaycana, Cənubi Qafqaza gətirilməsi, nəqliyyat dəhlizlərində ABŞ-nin investisiya layihələrindən istifadə olunması və ABŞ-nin təhlükəsizlik qarantı kimi çıxış etməsi Azərbaycana tarixi fürsətlər qazandırdı. 2025-ci ilin aprelində də Pekində Azərbaycan-Çin münasibətləri hərtərəfli strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə yüksəldi. Bu görüşlərdə Çinlə Azərbaycan arasında 20-ə yaxın razılaşma əldə edildi. Bu razılaşmalar əsasında Azərbaycan Şərq və Qərb arasında uzlaşma nöqtəsi və qlobal gücləri birləşdirən dövlət olacaq.

-Çin və ABŞ ilə qurulan əməkdaşlıqlar hansı geosiyasi məsələlərin həllində Azərbaycana kömək edə bilər?

-ABŞ və Çinin qlobal dünyada oynadığı rol və geosiyasi alətlər başqadır. ABŞ əsasən siyasi güc alətləri və təzyiq aparatları ilə dövlətlərə təsir edir. Amma Çinin strategiyası isə tam başqadır. Çin geoiqtisadi layihələr çərçivəsində və yumşaq güc alətlərindən istifadə etməklə geosiyasi maraqlarını önə çəkir. ABŞ və Çinlə əməkdaşlıqlar Ermənistanla kommunikasiya xətlərinin açılması və sülhün davamlılığına müəyyən töhfələr verə bilər. Orta dəhliz layihəsi də ABŞ, Çin və Azərbaycanın layihələrindən biridir. Burda Çin və ABŞ yük axınlarının sürətlənməsində, rəqəmsal inteqrasiya məsələlərində də mühüm rol oynaya bilər. Bundan əlavə yaşıl enerji layihələrində Çinin rolu artmaqdadır.  Çin texnologiyalarının Azərbaycanda istehsalı və ixracı ilə bağlı layihələr də həyata keçiriləcək. Düşünürəm ki, ABŞ və Çin əməkdaşlığı bir sıra geosiyasi problemləri həll edə bilər. Həmçinin Cənubi Qafqazda sülhün və sabitliyin təmin olunmasına öz töhfəsini verə bilər. 

-ABŞ Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı müəyyən addımlar atdı. Bəs Çin bu prosesə necə töhfə verəcək?

-ABŞ-nin Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı fakitiki öhdəliyi var. Bu öhdəlik həm təhlükəsizlik həm də Zəngəzur dəhlizində infrasturktur layihələrinin həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Çindən gələn malların Avropaya maneəsiz keçməsində ABŞ-nin rolu böyükdür. Əsas iqtisadi donor isə Çindir. Çünki Çindən gələn mallar Zəngəzur dəhlizindən keçəcək. Bu günə qədər Azərbaycanın hədəfi Bakı-Tiblisi-Qars dəmir yolundan keçən yüklərin həcminin artırılması ilə bağlı idi. Hansı ki, bunun 25 milyon tona qaldırılması hədəflənmişdi. Təbii ki, Bakı-Tiblisi-Qars dəmir yolunun yük qaldırma potensialı bu qədər deyil. Zəngəzur dəhlizinin açılması hədəflənən 25 milyon ton yükün daşınmasına böyük imkanlar qazandırır. Bu da bölgədə iqtisadi investisiyaların axınına, dövlətlərin daha çox gəlir götürməsinə səbəb olacaq. ABŞ öz siyasi hüquqi vəzifələrini icra edirsə, düşünürəm ki, Çin də logistika, kapital və texnologiya ilə dəhlizin iqtisadi dayanıqlılığını artıracaq. Xüsusilə Çin investisiyaları və vizasız rejim layihə komandalarının mobilliyini asanlaşdıracaq. Bunlar hamsı Azərbaycanın və ABŞ-nin Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı birgə atılan addımlarda Azərbaycanın hazırladığı ən uyğun strategiyadır.

-Şərq və Qərbin maraqları daim bu regionda toqquşub. İndi necə, ABŞ və Şərqin maraqları Azərbaycanda toqquşa bilərmi?

-Təbii ki, risklər mövcuddur. Amma düşünürəm ki, Şərq Azərbaycana iqtusadi fayda gətirirsə, Qərb də müəyyən qaydalar gətirəcək. Bu ikisini sintez edib sabitlik yaratmaq imkanı əlbəttə var. Xüsusilə texnologiya sahəsində, enerji bazarlarında Şərq və Qərbin maraqları üst-üstə düşəcək. Qeyd etdiyim Şərq Qərb maraqlarının üst-üst düşən cəhətləri Ermənistandan keçidin tam nəzarətdə saxlanılması riskləri idarəolunan səviyyədə saxlayır. Azərbaycanın da sabitliyi saxlanılmaq üçün nəzarət imkanları olacaq. Təbii ki, bu həm ABŞ-Azərbaycan ikitərəfli əməkdaşlıq səviyyəsindəki sənədlərdə, həm də üçtərəfli ABŞ-Azərbaycan-Ermənistan arasında yeddi bənddən ibarət sülh razılaşmasında öz əksini tapır. Şərq və Qərbin maraqlarının toqquşmasında Azərbaycanın milli maraqlarına ziyan vuracaq risklər də nəzərə alınıb. Lakin bunların minimuma endirilməsi üçün Azərbaycanın da müəyyən strategiyaları var. Düşünmürəm ki, hansısa ciddi risklər yaransın. Çünki dövlətlərin Cənubi Qafqazda iqtisadi maraqları var və uzlaşma nöqtəsi də məhz budur.

Ayhan