Sandro Botticelli: Həyatı, yaradıcılığı və əsərlərindəki simvolika

Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi, daha çox Sandro Botiçelli kimi tanınan  məşhur İtalyan rəssam, 1445-ci-ildə Florensiyada zərgər ailəsində dünyaya gəlib. “Botticelli” (kiçik şərab çəlləyi) ləqəbini böyük qardaşından almışdır. O, Florensiya kimi intibah mərkəzində böyüyərək sənətə erkən yaşlardan maraq göstərdi. Ustad Fra Filippo Lippi yanında təhsil alaraq incə xətlər, yumşaq tonlar və poetik təsvir üslubu ilə tanındı. Daha sonra Andrea del Verrocchio və Leonardo da Vinci kimi dövrünün məşhur sənətkarlarının dairəsində çalışaraq öz unikal üslubunu formalaşdırdı. Botticelli'nin sənət dünyasındakı yüksəlişi əsasən Medici ailəsinin dəstəyilə baş tutdu. Hələ 15 yaşından öz emalatxanasında çalışmağa başlayan Botiçellinin, Lorenzo di Medici (“Möhtəşəm Lorenzo”) kimi himayədarı var idi və bu ailə vasitəsilə Botişelli Florensiya elitasının mədəni həyatına daxil oldu.

Botiçelli çox həssas xarakterə malik idi. İntibah dövründə digər bütün incəsənət xadimləri kimi Botiçelli də Savanollanın təsiri altına düşmüşdü. Hətta elə bir vəziyyət yaranmışdı ki, Botiçelli Florensiya meydanında öz rəsm əsərlərini yandırmış, uzun müddət rəsm çəkməklə məşğul olmamışdı. Bu da Botiçellinin ağır həyat tərzi sürməsinə səbəb olmuşdu.

                                                                                                    Venera (Botiçelli 1483-1485)

Yaradıcılığı və üslubu:

Boticelli’nin üslubu idealizasiya edilmiş gözəllik, poetik kompozisiyalar və klassik mifologiyanın dərin simvolizmi ilə seçilirdi. O, insan bədənini zərif xətlər, yumşaq rənglər və incə işıq-kölgə keçidləri ilə təsvir edirdi. Xüsusilə qadın obrazlarında – onların bədən quruluşu, üz ifadəsi və saçlarının axıcılığı – Botticelli dövrünün ideal gözəllik təsəvvürünü yaratdı. Onun əsərləri nə yalnız baxmaq üçün, həm də düşünmək və hiss etmək üçün yaradılmışdı.

 “Veneranın Doğulması” (The Birth of Venus)

Bu əsər Florensiya Uffizi Qalereyasında saxlanılır və intibah sənətinin ən tanınmış nümunələrindən biridir. Bottiçelli burada Afroditanın (Roma mifologiyasında Venera) doğuluşunu təsvir edir. Əsərin möhtəşəm simvolizmi əsərin hər bir detalında gizlidir:

Venera – Çılpaq və zərif duruşda dayanmışdır, bu, antik dövrün “Venus Pudica” (təvazökar Venera) heykəltəraşlıq modelinə əsaslanır. Onun incə bədəni və zərif üz cizgiləri dövrün qadın gözəlliyi ideallarını simvollaşdırır.

Sədəf qövsü – Veneranın dayandığı iri sədəf onun dəniz köpüyündən doğulduğunu göstərir. Sədəf həm də qadının yaradılış və doğuluş simvoludur. Antik mifologiyada köpük (afros) həyatın başlanğıcı ilə əlaqələndirilir.

 Zephyr və Xloris – Solda təsvir olunan qərb küləyi Zephyr və bahar ilahəsi Xloris Veneranı sahilə aparır. Onlar həyat nəfəsi və baharın yenidən doğuluşunu təcəssüm etdirirlər. Zephyr və Xlorisin qucağında olması həm də sevginin və həyatın hərəkətverici gücünü ifadə edir.

 Qızılgüllər və çiçəklər – Havada uçuşan qızılgüllər sevgi, bahar və məhsuldarlığın simvoludur. Hər bir gül ləçəyi Veneranın gətirdiyi sevgi və gözəllik ideyasını tamamlayır.

 Sağdakı pərdə tutan qadın – Bu qadın Flora və ya Horalardan biri ola bilər. Onun pərdə tutması təmiz və müqəddəs sevginin qorunmasını simvollaşdırır.

 Botiçelli bu əsəri Ancelo Polizianonun “Veneranın doğuluşu” poemasından ilhamlanaraq çəkmişdir. Poliziano bu şeiri qədim yunan əfsanələrindən götürmüş, əsəri isə Medici ailəsi üçün yazmışdır.

“Bahar” (La Primavera)

Bu tablo Botticellinin klassik və intibah motivlərini birləşdirən ən poetik əsərlərindən biridir. Əsərin əsas ideyası baharın gəlişi və təbiətin yenilənməsidir.

Venus (mərkəzdə) – Əsərin əsas fiquru olan Venus həyatın, harmoniyanın və sevginin mərkəzi qüvvəsi kimi təsvir olunur. O, ətrafındakı personajları nəzarətdə saxlayır və sevgi və gözəllik qanunlarını təcəssüm etdirir.

Merkuri – Sol tərəfdə buludları qovur, bu isə ağıl və intizamın xaos üzərində qələbəsini simvollaşdırır. Merkuri həm də baharın müjdəçisi kimi tanınır.

 Üç Gözəl (Graces) – Zərif hərəkətlərlə rəqs edən bu üç qadın harmoniya, cazibə və sevgi simvoludur. Onlar həm qadın gözəlliyinin, həm də cəmiyyətin ahənginin təcəssümüdür.

Xloris və Flora – Xloris Zephyr tərəfindən qovalanır, lakin Zephyrin nəfəsi onu Flora – bahar ilahəsinə çevirir. Bu motiv baharın yenilənməsi və həyatın dövrlərini simvolizə edir.

 Narıncı portağal ağacları – Bu ağaclar Medici ailəsinin simvolu olan “mala medica” ilə bağlıdır. Portağal ağacı həm də bolluq və məhsuldarlıq ideyasını çatdırır.

Əsərin kompozisiyası Ovid, Lucretius və Poliziano kimi antik və intibah müəlliflərinin mətnlərinə əsaslanır.

Madonna və dini əsərlər:

Botticellinin “Madonna və Uşaq” əsərlərində Məryəmin ana şəfqəti, zəriflik və ilahi güc simvolu ifadə olunur.

Nar (Madonna of the Pomegranate) – Nar meyvəsi həyat və dirçəliş simvoludur və İsanın gələcəkdə çəkəcəyi əzabların metaforasıdır.

Madonna of the Magnificat – Məryəm müqəddəs kitabı oxuyur və ətrafındakı mələklərlə müdriklik və müqəddəslik simvoludur.

Sistina kapellası freskaları:

Botiçelli həmçinin Sistina Kapellasının divar freskalarında iştirak edib. Bu freskalar Botiçellini bütün dünyada məşhurlaşmağına səbəb olub.

İsanın Sınaqları – İsanın səhrada sınaqlardan keçməsi, iman və iradənin möhkəmliyini təsvir edir.

Korahın Üsyanı və Musanın Sınaqları – Qədim Əhdi-Ətiqin səhnələri ilə ədalət və Tanrı iradəsinə itaət mövzularını çatdırır.

Sandro Botticelli incə xəttlərin, poetik motivlərin və simvolik mənaların ustasıdır. Onun əsərləri:

Sevginin və gözəlliyin ilahiliyi (Venera),

Həyatın və təbiətin yenilənməsi (Bahar),

İman və müqəddəslik (Madonna və dini tablolar),

Fəlsəfi və poetik dərinlik (antik və intibah ədəbiyyatı) ilə zəngindir.

Onun əsərlərinə baxmaq – gözəlliyin, idealların və mənəvi dəyərlərin sehrinə qərq olmaqdır.

“İnferno” (İlahi komediya)

Botiçelli 1480-ci illərdə Lorenzo di Pierfrancesco de’ Medici üçün Dante'nin Divina Commedia əsərinin illüstrasiyalarını yaratmaqla məşğul olmuşdur. Bu layihənin məqsədi, əsərin vizual təsvirlərini yaratmaq idi — həm mətnin mənəvi dərinliyini, həm də simvolikasını daha yaxşı anlamağa kömək etmək üçün.

Botiçelli ümumilikdə Dante’nin İlahi Komediyasının üç bölməsi – Cəhənnəm (Inferno), Araf (Purgatorio), və Cənnət (Paradiso) üçün 100-ə yaxın illüstrasiya hazırlamışdır. Onlardan təxminən 32-si Cəhənnəmə aiddir və Dante’nin 9 dövrədən ibarət olan cəhənnəm təsvirini detallı şəkildə təqdim edir.

Rəsm texnikası və üslub

• Botticelli bu illüstrasiyaları perqament (vellum) üzərində gümüş qələmlə (silverpoint) və sonradan qələm və mürəkkəb, bəzi hallarda isə aquarelle boyalar ilə işləyib.

• Rəssamın üslubu miniatür tərzdədir — fiqurlar kiçik olsa da, mimika, hərəkət və emosiyalarla doludur.

• Hər bir səhnədə Dante və onun bələdçisi Vergili — kiçik fiqurlar şəklində təkrarən görünür, bu da hekayənin gedişini vizual izləməyi asanlaşdırır.

"İnferno" (Cəhənnəm) İllüstrasiyaları

Botticelli'nin Cəhənnəm illüstrasiyaları Dante'nin mətninə uyğun şəkildə müxtəlif günahkarların cəzalandırıldığı dairələri (9 dövrə) təmsil edir. Hər dövrədə fərqli günahlar və onlara uyğun cəzalar təsvir olunub:

Birinci Dairə (Limbo) – Müsəlmanlar, antik filosoflar, vəftizsiz uşaqlar.

İkinci Dairə – Şəhvət günahkarları; burada məşhur Francesca da Rimini və Paolo fiqurları önə çıxır.

Üçüncü Dairə – Acgözlər (Oburluq).

Dördüncü Dairə – Xəsislər və israfçılar.

Beşinci Dairə – Qəzəbli və tənbəl ruhlar.

Altıncı Dairə – Kafir və ateistlər.

Yeddinci Dairə – Zorakılar (insanlara, özlərinə və Tanrıya qarşı).

Səkkizinci Dairə (Malebolge) – Aldadıcılar və yalançılar (bu hissə çoxlu alt bölmələrə ayrılır).

Doqquzuncu Dairə – Xəyanət edənlər (burada Şeytanın özü və Yəhuda, Brutus kimi fiqurlar mövcuddur).

 "İnferno Xəritəsi"

Bottiçellinin bu layihədə yaratdığı ən məşhur rəsmlərdən biri "Cəhənnəmin Xəritəsi"dir. Bu, konus şəklində aşağıya doğru daralan, mərkəzində Şeytanın yerləşdiyi 9 qatlı bir yeraltı dünyanı göstərən təsviri-diagramdır. Hər dövrə ətraflı şəkildə təsvir edilmiş, günah növünə uyğun simvolika ilə zənginləşdirilmişdir.

Bu əsər təkcə estetik baxımdan deyil, həm də orta əsrlərin teoloji və etik anlayışlarını vizual şəkildə təqdim etdiyi üçün dəyərlidir.

Sandro Botiçellinin İlahi Komediya: İnferno illüstrasiyaları, Renesans dövründə həm sənət, həm də teoloji düşüncə sahəsində zirvələrdən biri sayılır. Bu əsərlər vasitəsilə Botticelli, təkcə Dante'nin ədəbi dərinliyini deyil, həm də insan ruhunun əbədi qurtuluş və cəza anlayışlarını vizual forma gətirməyi bacarmışdır.

Ayhan Ağarzayev