Türkiyəli politoloq: “Paşinyan hakimiyyətdə qaldığı müddət ərzində...” - Müsahibə
Siyasət bu gün indiyə kimi, bəlkə də, heç vaxt olmadığı qədər aktuallaşıb. Dünyada baş verən geosiyasi proseslər, diplomatik gedişlər təkcə bu sahə nümayəndələrində deyil, adi insanlarda da siyasətə maraq yaradır. “Müharibələr nə zaman bitəcək?”, “Danışıqlar nə zaman arzuolunan nəticəni verəcək?” kimi suallar insanları düşündürür. Məsələnin əhəmiyyətini nəzərə alaraq türkiyəli politoloq Ali Fuat Gökçe ilə həmsöhbət olduq. O, suallarımızı ətraflı cavalandırdı:
- İkinci Qarabağ müharibəsindən beş il
keçdi. Amma sülh sazişi hələ də yoxdur.
Buna əsas maneə nədir?
- Bu, yalnız bir amillə bağlı məsələ deyil. Amma əgər tək bir səbəb göstərməli olsaq, bu, Ermənistandakı “şahin” siyasətçilər ola bilər. Lakin bölgədəki digər tərəflər–İran, Rusiya və bölgədənkənar güclər olan Fransa, ABŞ, Böyük Britaniya, hətta Almaniya belə bu sazişin imzalanmasını istəmir.
-Ermənistan son zamanlar yenidən təxribatlar
törədir. Yeni müharibə başlaya bilərmi?
- Düşünmürəm. Amma daim ayıq və hazırlıqlı olmaq lazımdır. ABŞ Ermənistan ordusunu təlimləndirir və hərbi texnika ilə təmin edir. Bu, gələcəyə yönəlik bir hazırlıqdır. Ermənistanda baş nazir Nikol Paşinyan hakimiyyətdə qaldığı müddətcə yeni müharibə başlatmazlar.
- Ermənistan konstitusiyanı dəyişmədən sülh mümkündürmü?
- Konstitusiya dəyişmədən də sülh sazişi mümkündür. Praktik düşünmək lazımdır. Konstitusiya sonradan da dəyişdirilə bilər.
- Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə
bağlı nə düşünürsünüz? Nəticə nə olacaq?
- Avropa dövləltəri, o cümlədən Fransa və Böyük Britaniya bu savaşın bitməsini istəmir. ABŞ prezidenti Donald Tramp bu müharibəni bitirməyə çalışır, amma Ukraynadan bəzi tələbləri var. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski də bu müharibənin bitməsini istəmir. Çünki müharibənin bitməsi Zelenskinin hakimiyyətinin sonu anlamına gələ bilər. Zelenski hakimiyyətini müharibə sayəsində davam etdirir.
- ABŞ ilə Avropa İttifaqı arasında artan gərginlik nə ilə nəticələnə bilər? Bu, NATO-nu zəiflədə bilərmi?
-Mən NATO-nun zəifləyəcəyini düşünmürəm. Aİ-nin təhlükəsizlik arxitekturası yoxdur. Avropa özünü NATO çətiri altında qorunmuş hesab edir. Amma ABŞ Avropa ölkələrindən müdafiəyə daha çox büdcə ayırmalarını tələb edir. Yəni "məndən daha çox silah alın" demək istəyir. Nəticədə müəyyən bir nöqtədə razılaşacaqlar.
-Yaxın Şərqdəki müharibə ilə bağlı
proqnozunuz nədir? Müharibə yaxın zamanda bitə bilərmi?
- Yaxın Şərqdə müharibələr heç vaxt tam olaraq bitməz. Həqiqətən də, ABŞ bu bölgədə hələlik sabitlik istəyir, amma bunu İsrailin təhlükəsizliyi təmin olunduqdan sonra etmək niyyətindədir.
-ABŞ İrana müdaxilə edə bilərmi? Yeni bir müharibə başlaya bilərmi?
-Əgər İsrail özünü güvəndə hiss etməzsə, bölgədə müharibələr bitməz. ABŞ və İranın razılaşması ehtimalı yüksək görünür. Əgər razılaşa bilməsələr, ABŞ və İsrailin hava zərbələri endirməsi mümkündür. Amma İranın ali dini lideri Xamneinin nüvə silahı ilə bağlı fikirləri, Məsud Pəzeşkiyan hökumətinin Qərbyönlü siyasət aparmaq istəyi və ölkədəki iqtisadi vəziyyət ABŞ ilə İranın nüvə məsələsində razılaşa biləcəyini göstərir.
-Türkiyə ilə İsrailin Suriyada hərbi baxımdan qarşı-qarşıya gəlmə ehtimalı nə qədərdir?
-Türkiyə ilə İsrailin Suriyada
qarşı-qarşıya gəlməsi ehtimalı yüksəkdir. Amma ABŞ bunu istəmir. Yəni Suriyada
Türkiyə-İsrail qarşıdurması ABŞ-nin
maraqlarına ziddir. ABŞ bölgəni Türkiyə və İsrail üzərindən
konsolidasiya etməyi düşünür.
- Ankara-ABŞ münasibətləri bundan sonra necə davam edə bilər?
-ABŞ-Türkiyə münasibətləri son günlərdə xüsusilə Tramp vəzifəyə gəldikdən sonra, olduqca yaxşı xətt üzrə irəliləyir. Ancaq İsrail və Cənubi Kipr Rum İcması bu iki ölkənin münasibətlərinin səviyyəsini müəyyən edəcək. Yaxın gələcəkdə ABŞ-nin bu iki ölkənin NATO üzvü olması üçün təklif irəli sürəcəyi unudulmamalıdır. Həmçinin Avropaya uzanacaq təbii qaz və neft boru kəmərlərinin Şərqi Aralıq dənizində Türkiyənin dəniz səlahiyyət zonalarından keçməsi və bu məsələdə ABŞ-nin israrlı mövqeyi iki ölkə arasındakı münasibətlərdə Suriya və PKK məsələsinin fövqündə yeni problemlər yarada bilər. Bu yeni sahələr problemlərlə doludur desək, yanılmarıq.
- Bəs Türkiyənin Suriya ilə münasibətlərindəki yeni mərhələ ilə bağlı gözləntiləriniz nələrdir?
- Ankara-Dəməşq münasibətləri keçmiş prezident Bəşər Əsəd dövrü ilə müqayisədə xeyli fərqlidir. Suriyanın yeni rəhbərliyi Türkiyəyə olduqca yaxın bir mövqe sərgiləyir. Türkiyə isə Suriyanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir.
Fatimə Məmmədova
05:55 15.04.2025
Oxunuş sayı: 2875
