Hadisə
AMEA-nın Rəyasət Heyətinin növbəti iclası keçirilib
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyətinin növbəti iclası keçirilib.
Crossmedia.az xəbər verir ki, ədbirdə AMEA-nın prezidenti akademik İsa Həbibbəyli, Rəyasət Heyətinin üzvləri, Rəyasət Heyəti aparatının şöbə müdirləri, elmi müəssisə və təşkilatların direktorları, gənc alimləri, doktorantları və aidiyyəti şəxslər iştirak ediblər.
İclası giriş sözü ilə akademik İsa Həbibbəyli açaraq tədbirin gündəliyi barədə məlumat verib.
İclasda müzakirəyə çıxarılan ilk məsələ “2025-ci ilin Nobel mükafatı və laureatları: dünya elminin prioritetləri və Azərbaycan elminin vəzifələri” haqqında olub.
Məsələ ilə bağlı çıxış edən akademik İsa Həbibbəyli bildirib ki, hər il Nobel mükafatlarının nəticələri açıqlandıqdan sonra ənənəvi olaraq bununla bağlı AMEA-nın Rəyasət Heyətinin iclasında məruzələr dinlənilir, dünya elminin prioritetlərinə dair müzakirələr aparılır, Azərbaycan elminin dünya elmindəki mövqeyinin inkişaf tendensiyası qiymətləndirilir. Akademik İsa Həbibbəyli qeyd edib ki, bugünkü iclasda 2025-ci il üçün AMEA-da fəlsəfə doktoru hazırlığı üzrə doktoranturaya qəbul edilmiş doktorantlar da iştirak edirlər və Nobel mükafatları ilə bağlı təqdim olunacaq məruzə onların gələcək elmi fəaliyyətləri üçün də faydalı olacaq.
Sonra AMEA-nın vitse-prezidenti akademik Dilqəm Tağıyev “2025-ci ilin Nobel mükafatı və laureatları: dünya elminin prioritetləri və Azərbaycan elminin vəzifələri” mövzusunda məruzəsini təqdim edib.
Akademik bildirib ki, Nobel mükafatına namizədlər İsveç və Norveç Akademiyaları, Nobel komitələri, Nobel mükafatçıları və Akademiyanın məsləhət bildiyi alimlər tərəfindən irəli sürülür. Hər il Nobel fondu aparıcı alimlərə sorğular göndərir və təqribən bir neçə min alim, onların kəşfləri haqqında məlumat toplanır və filtrdən keçirilir, onlardan bir neçə yüzü nominant kimi seçilir, 5-6 əsas namizəddən - finalistdən isə ən çoxu 3-ü Nobel mükafatına layiq bilinir. O qeyd edib ki, bugünə kimi ən çox Nobel mükafatı alan ölkələr - ABŞ (402), Böyük Britaniya (137), Almaniya (109), Fransa (68), İsveç (33) olub və cəmi 1020 laureatdan 66-sı qadındır.
Akademik Dilqəm Tağıyev diqqətə çatdırıb ki, 2025-ci ildə riyaziyyat Nobeli sayılan Abel mükafatına Masaki Kaşivara (Yaponiya), informatika sahəsində Türinq mükafatına isə Endryu Barto və Richard Satton (ABŞ) layiq görülüblər.
2025-ci ildə Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı ilə ABŞ alimləri Meri Brunka və Fred Ramstell və Şimon Sakaquçinin (Yaponiya) təltif edildiyini deyən məruzəçi mükafatın periferik immunoloji tolerantlığın immun sisteminin orqanizmə ziyanlı təsirinin qarşısını ala bilməsi sahəsində novator kəşflərə görə verildiyini bildirib.
Kvant aləminin insan gözünə görünə bilən obyektlərdə də müşahidə oluna bilməsini sübut edən eksperimentlərə görə isə Con Klark (Böyük Britaniya, ABŞ-da işləyir), Mişel Devore (Fransa, ABŞ-da Yels Universitetində işləyir) və Con Martinisin (ABŞ) Fizika üzrə Nobel mükafatı ilə təltif edildiklərini diqqətə çatdırıb.
Akademik Dilqəm Tağıyev 2025-ci ildə Kimya üzrə Nobel mükafatı ilə Susumi Kitaqava (Yaponiya), Riçard Robson (Böyük Britaniya, Avstraliyada işləyir) və Ömər Yaqinin (İordaniya, ABŞ-da işəyir) metal-üzvi karkasların (MOF) yaradılması sahəsində uğurlu tədqiqatlara görə layiq görüldüklərini bildirib: “Laureatlar molekulyar memarlığın yeni formasını yaradıblar. Bu konstruksiyada uzun üzvi radikallar düyünlərdə yerləşən metallarla böyük həcmdə məsamələri olan kristallar əmələ gətirir (MOF – metal-orqanic frameworks). Onları alanda tikinti bloklarını elə seçmək olar ki, konkret ölçülü molekulları udmaq və ya saxlamaq qabiliyyətinə malik olsunlar. Bu baxımdan onların potensial imkanları yüksək qiymətləndirilir”.
Həmçinin macar yazıçısı Laslo Kraskaxorkianın inandırıcı və uzaqgörən yaradıcılığına, apokalipsiz dəhşətlərinə baxmayaraq, incəsənətin gücünü bir daha təsdiq edə bilməsinə görə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görüldüyünü qeyd edib.
Bundan əlavə, süni intellektin yeni texnologiyalarının köməyi ilə iqtisadiyyatın inkişafı və insanların rifahının yaxşılaşdırılması, innovasiyalar əsasında iqtisadi inkişafı izah etdiklərinə görə Joel Mokip (ABŞ) ilə Filip Aqion (Fransa) və Piter Xovidin (ABŞ) İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görüldüklərini diqqətə çatdırıb.
Mariya Korina Maçadonun isə 366 namizəd arasından Sülh üzrə Nobel mükafatı ilə təltif edildiyini söyləyib.
Akademik Dilqəm Tağıyev, həmçinin müsəlman ölkələrinin Nobel mükafatçıları, Nobel mükafatını ala bilməyən məşhur alimlər, yazıçılar, mükafatla bağlı bəzi problemlər və çətinliklər barədə də danışıb.
Məruzədə, o cümlədən qeyd olunub ki, bu gün süni intellekt, kvant hesablamaları, ekoloji həll texnologiyaları – yaşıl energetika, karbonun udulma texnologiyaları və s., həyat elmləri (tibb, koqnitiv və biotexnologiyalar), yeni materiallar və nano texnologiyalar, yaşıl texnologiyalar və sənaye texnologiyaları dünya elminin əsas prioritetləridir.
Akademik Dilqəm Tağıyev çıxışının sonunda, həmçinin kimya sahəsində dünya elminin əsas prioritetlərinə də toxunub, AMEA-nın 2026-2030-cu illər üçün “İnkişaf strategiyasında və Yol xəritəsi”ndə kimya elmləri üzrə nəzərdə tutulmuş prioritet istiqamətləri təqdim edib.
Məruzə dinlənildikdən sonra müzakirələr aparılıb, Rəyasət Heyəti tərəfindən müvafiq qərar qəbul olunub.
Sonra iclasda bir sıra elmi-təşkilati məsələlər müzakirə olunub.
AMEA-nın vitse-prezidenti akademik Rasim Əliquliyev Niderlandın paytaxtı Amsterdam şəhərində GEANT Assosiasiyasının 37-ci Baş Assambleyasının və GEANT Şəbəkə İnfrastrukturunun perspektivlərinə həsr olunmuş iclaslarda iştirakı haqqında məlumat verib. Qeyd edib ki, Baş Assambleyanın iclasında GEANT Assosiasiyasının fəaliyyəti ilə bağlı yeniliklər, GN5-2 layihəsinin Avropanın elm və təhsil şəbəkəsinin inkişafında strateji əhəmiyyətinə dair müzakirələr aparılıb. Müzakirələr zamanı GEANT-ın 2026-2030-cu illər üzrə strateji inkişaf istiqamətləri müəyyən edilib, milli elm və təhsil şəbəkələri arasında əməkdaşlıq perspektivlərinə nəzər salınıb.
Akademik Rasim Əliquliyev, həmçinin Avropa Komissiyasının regional kibersuverenlik məsələlərinə diqqəti artırması, GEANT-ın Avropa tədqiqat ekosistemində rolunun genişlənməsi, GEANT-ın yol xəritəsi, milli elm və təhsil şəbəkələrinin infrastrukturunun Avropanın rəqəmsal suverenlik konsepsiyasının tələblərinə cavab verməsi, eləcə də bulud resurslarının suverenliyinin təmin olunması, açıq elmin dəstəklənməsi, kimi mövzuların da müzakirə olunduğunu deyib.
Məlumat dinlənildikdən sonra Rəyasət Heyəti tərəfindən müvafiq qərar qəbul edilib.
Həmçinin iclasda akademik Validə Əli-zadənin 80, AMEA-nın müxbir üzvü İbrahim Cəfərovun 70 illik yubileyləri haqqında qərarlar qəbul olunub.
Sonra iclasda AMEA-nın 80 illik yubiley tədbirləri çərçivəsində elan olunmuş “Humanitar və ictimai elmlər sahəsində süni intellekt və rəqəmsal texnologiyalardan istifadə imkanları” mövzusunda gənc tədqiqatçıların məqalə müsabiqəsinin qalibləri təltif olunublar.
Akademik İsa Həbibbəyli bildirib ki, AMEA-nın 80 illik yubiley tədbirləri çərçivəsində, o cümlədən gənclər üçün də tədbirlər keçirilib və bu gün isə onlardan biri olan məqalə müsabiqəsinin qaliblərinə mükafatları təqdim ediləcək. Diqqətə çatdırıb ki, müsabiqədə Akademiyanın elmi müəssisə və təşkilatları ilə yanaşı, həmçinin Bakı Dövlət Universitetinin gənc mütəxəssislərinin də iştirakı üçün şərait yaradılıb. AMEA rəhbəri qeyd edib ki, ölkəmizdə süni intellekt sahəsində ilk dəfə keçirilən məqalə müsabiqəsinə 19 nəfər məqaləsini təqdim edib və məqsəd bu sahədə mütəxəssis hazırlama işinə gəncləri təşviq etməkdir.
Akademik İsa Həbibbəyli vurğulayıb ki, müsabiqə, həm də dövlət başçısının AMEA-nın 80 illik yubiley yığıncağındakı niqtində süni intellekt və rəqəmsal inkişafla bağlı alimlərimiz qarşısında qoyduğu vəzifələrin icrasına öz töhfəsini verəcək.
Akademik İsa Həbibbəyli AMEA-nın Rəyasət Heyəti aparatının Elm və təhsil şöbəsinin müdiri filologiya elmləri doktoru Sərxan Xavərinin sədrliyi ilə müsabiqənin keçirilməsi üçün Komissiyanın yaradıldığını və AMEA-nın vitse-prezidenti akademik Rasim Əliquliyevin sədrliyi ilə isə məqalələrin Ekspertlər qrupu tərəfindən yoxlanıldığını bildirib.
Sonra akademik Rasim Əliquliyev müsabiqəyə təqdim olunmuş məqalələrlə bağlı fikirlərini bölüşüb.
Daha sonra gənclərə mükafatları təqdim olunub. Qeyd edək ki, müsabiqənin nəticələrinə əsasən, AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun əməkdaşı Ləman Rüstəmli I yerin sahibi olub. AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı Orxan İsayev və AMEA-nın akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun əməkdaşı Röya Mirzəbəyova II yer, AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun əyani doktorantı Cahandar Cabarov, AMEA-nın Gəncə Bölməsinin əməkdaşı İlahə Əsədzadə və AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı Rüzgar Camal III yeri tutublar. Həmçinin 13 nəfər həvəsləndirici mükafata layiq görülüb.
Bundan əlavə, Elm və təhsil şöbəsinin müdiri filologiya elmləri doktoru Sərxan Xavəri 2025-ci il üçün AMEA-da doktoranturaya qəbulun nəticələri haqqında məlumat verib.
Daha sonra 2025-ci il üçün AMEA-da fəlsəfə doktoru hazırlığı üzrə doktoranturaya qəbul edilmiş doktorantların dissertasiya mövzuları müzakirə edilib.
Akademik İsa Həbibbəyli qeyd edib ki, bu il qəbul olmuş doktorantların mövzularının mütləq əksəriyyəti günümüzün aktual mövzuları olan süni intellekt, rəqəmsal inkişaf, etnolinqvistikaya həsr olunub və müasir dünya elminin çağırışları ilə də səsləşir. AMEA rəhbəri bildirib ki, bu mövzular, eyni zamanda Akademiyanın gələcək fəaliyyətində də prioritet istiqamətlərdəndir. Təqdim olunan dissertasiya mövzularının adlarının əvvəlcə şöbələrdə, daha sonra Elmi şuralarda ciddi müzakirə edilməsinin vacibliyinə toxunan akademik İsa Həbibbəyli bunun elmimizin inkişafı üçün zəruri olduğunu söyləyib. Həmçinin yeni doktorantlara ustad dərsi keçəcəyini bildirən AMEA prezidenti vurğulayıb ki, bu, elmi kadrların hazırlanması və elmimizin gələcəyi baxımından borcumuzdur.
Sonra geniş müzakirələr aparılıb, bir sıra dissertasiyaların adlarında düzəlişlər edilərək mövzular və elmi rəhbərlər təsdiq olunublar.
12:40 18.12.2025
Oxunuş sayı: 1308
