Sosium

21 noyabr 1992-ci il - Milli xaos dövründə konseptual əsaslarının formalaşması

Hər bir xalqın tarixində elə dönüş nöqtələri olur ki, perspektivdən baxdıqda, sadəcə sıravi hadisələr kimi deyil, onilliklər boyu onların taleyini formalaşdıran kollektiv iradə ruhunu təcəssümü kimi ortaya çıxır. Müasir Azərbaycan üçün belə bir hadisə 21 noyabr 1992-ci ildə keçirilən Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) təsis konfransı oldu. Bu, sadəcə yeni bir siyasi qüvvənin yaradıldığı gün deyil, dövlətçiliyin ən qaranlıq dövrlərindən birində milli ideyanın formalaşması idi.

Baş verənlərin miqyasını anlamaq üçün 1992-ci ilin sonlarının abu-havasına qərq olmaq lazımdır. SSRİ-nin dağılmasından sonra yeni müstəqillik qazanan gənc Azərbaycan kəskin sistem böhranı vəziyyətində idi. Müharibə və ərazi itkiləri, siyasi anarxiya nəticəsində şiddətli daxili çəkişmələr, tez-tez hökumət dəyişiklikləri və inzibati institutların iflic olması, hiperinflyasiya, sənaye çöküşü, enerji böhranı və iqtisadi əlaqələrin kəsilməsi iqtisadiyyatı viran qoydu. Ölkə xaosa və yoxsulluğa qərq olurdu.

Məhz bu "dövlətin ölümü" vəziyyətində Ümummilli lider Heydər Əliyevin taleyüklü çağırışla üz-üzə gəldi. Onun strateji baxışı və sarsılmaz iradəsi yeni siyasi reallığın başlanmasına əsas amil oldu. Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) yaradılması dövrün bir çox zəif partiyaları arasında yer tutmaq cəhdi deyil, Ümummilli Liderin Azərbaycan dövlətçiliyini xilas və bərpa etmək üçün dərindən düşünülmüş layihəsi idi. Hakimiyyətə rəsmi qayıdışından əvvəl belə, milli miqyasda idarəetmədə unikal təcrübəyə malik olan Heydər Əliyev, yalnız bir partiya proqramını deyil, həm də güclü dövlətə, sabitliyə və davamlılığa əsaslanan ümummilli ideyanı təklif edərək, millətin sağlam qüvvələrinin həmrəyliyi prosesinə başladı. Həmin anda Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) onun liderliyinin siyasi təcəssümünə və ölkənin tam iflasına mane ola biləcək yeganə real alətəyə çevrildi.

21 noyabrda keçirilən təsis konfransı Azərbaycanın növbəti üç onillikdə inkişafını formalaşdıracaq konseptual əsaslarını qoydu. Partiyanın formalaşdığı əsas ideya güclü, vahid və müstəqil Azərbaycan dövləti ideyası idi. Dövlətçiliyin özünün şübhə altına alındığı bir kontekstdə YAP onun tam gücləndirilməsi üçün bir proqram təklif etdi. Bu, separatizm, xarici müdaxilə və daxili parçalanma çağırışlarına cavab idi.

Yeni partiyanın ideologiyası sadə bir "sağyönümlü" və ya "solyönümlü" çərçivələrinə deyil, milli ənənələrə, tarixi irsə və İslam dəyərlərinə sadiqliyi, iqtisadi islahatlara, qlobal iqtisadiyyata, inteqrasiyaya və texnoloji inkişafa, praqmatikaya diqqət yetirməklə birləşdirirdi. Partiya keçmişin birmənalı konservatizmə bağlanmasına deyil, milli əsasa köklənmiş modernləşmə istiqamətində çıxış edirdi.

Sosial sistemin çöküşü kontekstində YAP əvvəlcə özünü cəmiyyəti birləşdirə bilən bir qüvvə kimi təqdim etdi. O, keçid dövründə bərabərsizliyin azaldılmasına və əhalinin ən həssas təbəqələrinin qorunmasına yönəlmiş sosial tərəfdaşlıq modelini təklif edirdi. Bu, sinfi mübarizə deyil, təhdidlər qarşısında milli birlik ideyası idi.

Geniş idarəetmə təcrübəsinə malik bir Azərbaycan oğlu olan Heydər Əliyev obrazı bu ideyaların simvolu və təcəssümünə çevrildi. Partiya lap əvvəldən sadəcə seçki mexanizmi kimi deyil, böhran dövründə vahid kurs tuta bilən bir struktur kimi quruldu. Bu, idarəetmənin lehinə çoxsaylı hakimiyyətlik xaosundan şüurlu şəkildə imtina etmək idi.

Təsis konfransının əhəmiyyəti dərhal özünü tam şəkildə göstərməsə də, Heydər Əliyevin 1993-cü ildə hakimiyyətə gəlişi ilə, Yeni Azərbaycan Partiyası Azərbaycanın yeni siyasi sisteminin qurulmasında özəyə çevrildi.

1994-cü ildə atəşkəsə nail olan, qan tökülməsinin qarşısını alan və hakimiyyətin sonrakı qurulması üçün şərait yaradan Yeni Azərbaycan Partiyası və onun lideri oldu; Partiyanın praqmatizm və strateji planlaşdırma prinsipləri neft strategiyasının həyata keçirilməsinə imkan verdi, genişmiqyaslı xarici investisiyaları cəlb etdi və makroiqtisadi sabitliyin təməlini qoydu; Yeni Azərbaycan Partiyası müstəqil dövlətçilik, tolerantlıq və çoxvektorlu xarici siyasət ideyasına əsaslanan müasir Azərbaycan milli kimliyinin qurulmasında əsas rol oynadı.

Nəticədə, 21 noyabr 1992-ci il milli faciə arenasında nizam-intizam, suverenlik və inkişaf üçün siyasi iradənin formalaşdığı tarixdir. Yeni Azərbaycan Partiyası dar çərçivəli maraqlarının həyata keçirilməsində hakimiyyət üçün bir vasitə kimi deyil, milli qurtuluş layihəsi kimi yaranmışdır. Onun təsis konfransı xalqını qorumağa, torpaqlarını müdafiə etməyə və XXI əsrə inamla qədəm qoymağa qadir güclü bir dövlətin lehinə şüurlu tarixi seçim aktı idi. Ən qaranlıq saatlarında edilən bu konseptual seçim, Azərbaycanın dirçəlişini və Cənubi Qafqazda lider kimi ortaya çıxmasını əvvəlcədən müəyyən etmişdir.