ADU Elmi Kitabxana və İnformasiya Xidməti Mərkəzi yeni tədris ilinə hazırdır

Azərbaycan Dillər Universitetinin “Elmi Kitabxana və İnformasiya Xidməti Mərkəzi” (EKİXM) universitetin intellektual həyatında, elm və təhsilin inkişafı prosesində əhəmiyyətli rol oynayır. EKİXM yalnız kitabların qorunduğu məkan deyil, həm də biliklərin yaradıldığı, yayıldığı və yeni elmi nəticələrin dəstəkləndiyi informasiya mərkəzidir. Müasir dövrdə elmi kitabxanaların fəaliyyəti qlobal informasiya məkanının yeni çağırışlarına uyğun olaraq daim yenilənir və inkişaf etdirilir. 

Son struktur optimallaşması zamanı EKİXM öz fəaliyyətini iki ana istiqamətə yönəltdi. İnformasiya Xidməti və Rəqamsallaşdırma, Kitabxana şöbələri vasitəsi ilə fəaliyyətini müasir tələblərə uyğun təşkil edən ADU-nun elmi kitabxanası bu şöbələrin nəzdində Komplektləşdirmə və Sistemləşdirmə və Analitik İnformasiya Xidmətləri adlı funksional bölmələr təsis etdi. Ənənəvi Kitabxana xidməti şöbəsi  bir neçə bölmədən ibarət olub ictimai mütaliənin təşkili sahəsində geniş fəaliyyət göstərir.

EKİXM-in “Koha” platforması (AKS) əsasında yaradılmış elektron kitabxanası və universitet resurslarının yerləşdirildiyi Dspace repozitoriyası istifadəçilərin daim xidmətindədir.  Elektron resurslar mütəmadi  olaraq universitet alimlərinin elmi əsərləri,  yeni tədqiqat materialları ilə zənginləşir.

ADU-nun rektoru akad. Kamal Abdulla tələbələrin asudə zamanından səmərəli istifadəsi üçün ənənəvi mütaliə şəraitinin yaradılmasına xüsusi diqqət yetirir. Dünya klassik ədəbiyyatının mütaliəsi, müasir yazıçıların irsi ilə tanış olmaq baxımından yaradılmış oxu zalları, mütaliə guşələri tələbələri kitab oxumağa təşviq  edir. Eyni zamanda hörmətli rektorun göstərişi ilə I kurs tələbələrinin ev kitabxanasının formalaşması üçün özlərinin seçdikləri bədii ədəbiyyat universitet tərəfindən alınıb onlara hədiyyə edilir. 

Azərbaycan Dillər Universitetində müasir tələblərə uyğunlaşdırılmış tədris proqramları, yüksək ixtisaslı və təcrübəli müəllim heyəti, eləcə də zəngin rəqəmsal resurslara çıxış imkanları bu sahədə yüksək nəticələrin əldə olunmasına şərait yaradır. Tələbələrin akademik uğurları və elmi nailiyyətləri tədris prosesinin sistemli və məqsədyönlü şəkildə təşkil olunduğunu ifadə edir. Kitabxana xidmətinin qiymətləndirilməsi üzrə “geribildirimlərdə” (rəylərdə) tələbə məmnuniyyətinin yüksək olduğunu göstərir. Elmi Kitabxana və İnformasiya Xidməti Mərkəzinin mövcud resurslarının (çap və elektron vəsaitlər, verilənlər bazaları, tədris materialları və s.) tədris və elmi tədqiqatlara dəstək verməsi gündəlik fəaliyyətimizin nəticələridir.

EKİXM öz fəaliyyətində bir neçə əsas funksiyanı üzərinə götürür:

İnformasiya təminatı – Oxucuların elmi, tədris və tədqiqat fəaliyyəti üçün lazım olan çap və elektron resursların toplanması, sistemləşdirilməsi və istifadəyə verilməsi təmin edilir. Elmi irsin qorunması – nadir kitabların, əlyazma hüququ olan sənədlərin, dissertasiyaların və digər qiymətli mənbələrin mühafizəsini, sistemləşdirilməsini və təbliğini həyata keçirir.

Metodik fəaliyyət – İstifadəçilərə elmi məlumat axtarışı, mənbələrə düzgün istinad olunması qaydaları, tələbələrə məlumat axtarışı vərdişləri, gənc tədqiqatçıların bibliometrik göstəricilərin izlənməsi üzrə metodik dəstək EKİXM tərəfindən həyata keçirilir. İnformasiya maarifləndirməsi sahəsində tələbələr, doktorantlar və tədqiqatçılar üçün təlimlər, seminarlar, ustad dərslərində informasiya maarifləndirilməsi işi sistemli şəkildə həyata keçirilir. 

Elmi-tədqiqat fəaliyyətinə dəstək işində EKİXM-in yalnız mövcud resursları vasitəsi ilə deyil, müxtəlif akademik məlumat bazalarından istifadə imkanları da yaradılır. Bunlara misal olaraq - bibliometrik və “sitat analizi” –  universitet alimlərinin elmi göstəricilərinin monitorinq olunması, elmi əsərlərin nüfuzlu məlumat bazalarında qiymətləndirilməsi səviyyəsi barədə məlumatların təhlili və s. göstərmək olar.

İndeksləşmə və xülasələndirmə bazaları ilə əlaqədar mütəxəssislərə arayışlar təqdim olunur. Tədqiqatçıların əsərlərinin beynəlxalq elmi bazalarda tanıdılması sahəsində tədqiqatçılara metodik dəstək göstərilir. Elmi nəşrlərin yayılması sahəsində universitetlərdə və tədqiqat müəssisələrində aparılan araşdırmaların kataloqlaşdırılması və açıq əlçatarlıqda istifadəyə verilməsi imkanlarının öyrənilməsi həyata keçirilir. 

Elektron resurslar və rəqəmsallaşma fəaliyyəti- XXI əsrdə elmi kitabxanaların inkişafı rəqəmsal transformasiya ilə sıx bağlıdır. Bu istiqamətdə EKİXM-in fəaliyyətləri xüsusilə önəm daşıyır: 

- Elektron kataloqlar və məlumat bazaları – İstifadəçilərin dünyanın istənilən nöqtəsindən elektron kitabxana xidmətlərindən yararlanmasına imkan verir. 

- Rəqəmsallaşdırma layihələri – İlkin mənbələri, nadir kitabların və arxiv materiallarının elektron formaya salınaraq qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi sahəsində işlər görülür. 

- Açıq elm (Open Science) təşəbbüsləri – Elmi nəticələrin açıq mənbələrdə ADU DSpace Rəqəmsal Repozitariyası, elmi və akademik resursların daha geniş istifadəsini təmin etmək məqsədi ilə Açıq Giriş Repozitoriyalarının qlobal kataloqu olan DSpace kataloqunda qeydiyyatdan keçirilmişdir. Bu qeydiyyatla, ADU Rəqəmsal DSpace Repozitariyasında saxlanılan resurslar, dissertasiyalar, monoqrafiyalar və digər elmi işlərin qlobal səviyyədə daha geniş görünürlüyünü və istifadəsini təmin edir. Uzunmüddətli qorumanı, fiziki məkan tələb etmədən (bulud əsaslı), axtarış və əldəetmə prosesinin asanlaşdırılmasını, elmi biliklərin geniş yayılmasına və tədqiqat işlərinin daha böyük auditoriyaya çatdırılmasına kömək edir, təhlükəsizlik və ehtiyat nüsxə imkanlarını təqdim edir.

Bu resurslar sərbəst giriş üçün nəzərdə tutulub və müəllif hüquqları çərçivəsində paylaşılır. https://adu.edu.az/az/kitabxana/DSpace/  Bu keçidlə  kitabxanamızın resurları ilə tanış ola bilərsiniz. 

“Maarifləndirmə və informasiya istifadəçiləri ilə iş” istiqamətində 2021-2025-ci illər arasında bir sıra əhəmiyyətli təqdimatlar keçirilib. Təqdimatların mövzusu Universitetin elmi işlər üzrə prorektorlugu ilə, aspirantura şöbəsi ilə razılaşdırılır və asasən elektron-elm problemlərinə həsr edilir.

EKİXM fakültə dekanlıqları ilə sıx əməkdaşlıq edərək tələbə və müəllim heyəti ilə daimi təmasda olaraq onların informasiya təminatına xidmət edir. Tələbələrin məlumat-axtarış vərdişlərinin formalaşdırılması üçün dəstək olunur, oxucu guşələrində klassik mütaliə vərdişləri üçün imkanlar yaradılır. Elektron resurslardan istifadə qaydaları, elmi məlumat axtarışı metodları barədə təlimlər keçirilir. 

EKİXM-in İnformasiya Xidməti və Rəqəmsallaşdırma şöbəsi tərəfindən idarə olunan elektron kataloqu Koha (software)— dünyanın ilk tamamilə pulsuz və açıq mənbəli inteqrasiya edilmiş  Avtomatlaşdırılmış Kitabxana sistemidir. ADU kitabxanasında mövcud olan kitablar, dərsliklər, dissertasiyalar və digər elmi resurslar beynəlxalq standartlarına uyğun olaraq Dyu (Dewey Decimal Classification) sistemiylə təsnifləshir. Bu sistem dünyada ən geniş istifadə olunan kitabxana təsnifat sistemlərindən biridir. Elektron kataloq vasitəsilə tələbələr, müəllimlər və tədqiqatçılar ADU-nun EKİXM-da mövcud olan kitablar, dərsliklər, dissertasiyalar və digər elmi resurslara dair məlumat əldə edə bilirlər. 

Tədris prosesinin effektiv idarə edilməsində elektron məlumat bazalarının geniş istifadəsi istiqamətində işlərin aparılması EKİXM-də əhəmiyyətli rol oynayır. Tələbə və müəllimlərə elmi axtarış, mənbələrin seçimi, indeksləşdirmə və biblioqrafik məlumatların hazırlanmasında dəstək verilir. Eyni zamanda JSTOR, EBSCO, Scopus kimi beynəlxalq bazalara çıxış imkanlarının genişləndirilməsinə dair əlaqələrin qurulması, elmi bazaların yenilənməsi, Scopus, Web of Science, Google Scholar kimi platformalardan məlumatların müəyyənləşdirilməsi, çıxarılması, alim və müəllimlərin fərdi profillərinin yaradılması və yenilənməsi proseslərini həyata keçirilməsi sahəsində metodiki yardım edilir.

Professor-müəllim heyətinin elmi tədqiqat işlərini akademik heyətə (MLA, APA istinad və sitatgətirmə), müasir dünya standartlarına uyğun yerinə yetirilməsini təmin etmək məqsədi ilə elektron resurslar və proqramlarla işləmək bacarıqlarının artırılması istiqamətində Analitik İnformasiya Xidmətləri bölməsi təlimlərin təşkili və keşirilməsini təmin edir.

Seminar və konfranslar Kitabxananın təşkilatçılığı ilə müxtəlif elmi-maarifləndirmə tədbirləri sırasında geniş şəkildə həyata keçirilir. İnformasiya savadlılığı sahəsində - istifadəçilərin elmi mənbələrlə düzgün istifadəsi, “elmi sitat” metodlarından düzgün istifadə və istinad qaydaları barədə biliklərinin artırılması sahəsində işlər aparılır.

Elmi əməkdaşlıq və beynəlxalq əlaqələr sahəsində kitabxanalar beynəlxalq elmi informasiya şəbəkələrinə üzv olmaq, qlobal elm informasiya mühitinə inteqrasiya olmaq fürsəti əldə edir. Onların əsas əməkdaşlıq istiqamətləri  - beynəlxalq konsorsiumlarda iştirak, EBSCO, Scopus, Elsevier kimi elmi bazalara qoşulmaqla istifadəçilərə geniş resurslar təqdim edilir. Resurs mübadiləsi – xarici və ölkədaxili universitetlər və kitabxanalarla resurs mübadiləsi həyata keçirilir. Ortaq layihələr – elmi sərgilər, vebinarlar və rəqəmsallaşdırma təşəbbüsləri çərçivəsində ortaq fəaliyyətlər həyata keçirilir ki, universitetin elmi kitabxanası bu hadisələrin mərkəzindədir.

ADU-nun Elmi Kitabxana və İnformasiya Xidməti Mərkəzi biliklərin qorunması və yayılması missiyasını daşımaqla yanaşı, müasir dövrdə elm və təhsilin innovativ inkişafına mühüm informasiya dəstəyi verir. Tədriclə informasiyanın mötəbərliyi problemi gündəmə gəlir və özü ilə informasiyanın seçimi, qiymətləndirilməsi problemlərini də gətirir. Bu proseslərin düzgün tənzimlənməsi informasiya təminatından tutmuş, rəqəmsallaşmaya, beynəlxalq əməkdaşlıqdan maarifləndirməyə qədər geniş spektrdə fəaliyyət göstərərək, akademik cəmiyyətin intellektual potensialının yüksəldilməsində əvəzsiz rol oynayır.

Pərviz Kazımi

Tarix üzərə fəlsəfə doktoru, dosent