Əli Kohen kim idi? - Suriyanın müdafiə nazirinin müşaviri, yoxsa MOSSAD agenti?

Əli Kohen İsrailin təhlükəsizlik tarixində strateji əhəmiyyətə malik fiqurlardan biri olub. O, 1924-cü il dekabrın 26-da Misirin İsgəndəriyyə şəhərində yəhudi ailəsində dünyaya gəlib.

1949-cu ildə onun valideynləri və 3 qardaşı İsrailə köçüb lakin, Əli Kohen Misirdə qalaraq yəhudi və sionist fəaliyyətlərini koordinasiya etməyə davam edib. Həmin dövrdə baş verən “Susannah əməliyyatı” zamanı bir qrup Misir yəhudisi İsrail üçün casusluqda ittiham olunaraq edam olunub. Kohen bu əməliyyatda birbaşa iştirak etməyib, lakin İsrailə dəstək verən fəaliyyətlərinə görə Misir kəşfiyyat orqanları tərəfindən sərt şəkildə dindirilib.

1955-ci ilin yayında İsrailə gedərək intensiv casusluq təlimi keçib. Maraqlıdır ki, o, Susannah əməliyyatında iştirak edən casusların təlim aldığı eyni mərkəzdə hazırlanıb. 1956-cı ildə yenidən Misirə qayıtdıqda dərhal nəzarətə alınıb. “Süveyş böhranı” zamanı İsrail Sinayı işğal etdikdə, Kohen Misir hakimiyyəti tərəfindən saxlanılıb və İsgəndəriyyədəki yəhudi icmasının qalan üzvləri ilə birlikdə ölkədən çıxarılıb. O, 1957-ci il fevralında İsrailə gəlib və Bat Yam şəhərində məskunlaşıb.

Əli Kohenin ən mühüm kəşfiyyat uğurlarından biri, Colan təpələrindəki Suriya mövqeləri haqqında verdiyi məlumatlar idi. Bu məlumatlar 1967-ci il “Altıgünlük müharibə” zamanı İsrailin bu strateji ərazini ələ keçirməsində həlledici rol oynayıb. Kohen Suriya hərbi mövqelərinin ətrafına ağac əkilməsini təklif etmişdi ki, bu ağaclar sonradan İsrail Hərbi Hava Qüvvələri üçün hədəf nişanəsi olub.

Colan təpələri yalnız hərbi baxımdan deyil, həm də su ehtiyatları baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. İsrailin su ehtiyatlarının 30%-i bu ərazidən gəlir. Yuxarı İordan çayının üç əsas qolu — Dan, Baniyas və Hatzbani — Colan təpələrindən başlayır. Qışda ərimiş qarlar, Hula və İordan vadilərini suvarır. Bu sular Təbəriyyə gölünə  və oradan Ölü dənizə axır. İsrail bu su mənbələrini qorumaq üçün “İsrailin Milli Su Daşıyıcısı Layihəsi”ni həyata keçirib.

Suriya və digər ərəb ölkələri bu layihəyə qarşı çıxaraq İordan çayının mənbələrini yönləndirməyə çalışdılar. Bu, İsrailin milli inkişafını su çatışmazlığı ilə məhdudlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. Suriya bu məqsədlə mühəndislər və texniki avadanlıqlar gətirib. Eyni zamanda, Sovet İttifaqı Suriyaya hərbi və texniki yardım göstərib. Bu dövrdə Fələstinli terrorçuların Suriya sərhədindən İsrailə sızmaları da davam edirdi.İsrailin müdafiə planlaşdırıcıları bu təhlükəli layihə ilə bağlı mühəndis planları, xəritələr, modernləşdirmə və təlim proqramları haqqında dəqiq və operativ məlumatlara ehtiyac duyur. Bu məlumatları əldə etmək üçün Əli Kohen ideal namizəd idi. Onun ötürdüyü məlumatlar İsrailin su təhlükəsizliyi və hərbi üstünlüyü üçün həyati əhəmiyyət daşıyıb.

Kohen Mossad tərəfindən xüsusi təlimə cəlb olunub. O, yüksək sürətli avtomobil idarəetməsi, silahlarla davranış, sabotaj və ən çətin tapşırıq olan suriyalı ərəb ləhcəsinin fonetik xüsusiyyətlərini öyrənib. Ona yeni kimlik yaradılıb: Kamal Əmin Taybet, Beyrutda doğulmuş suriyalı müsəlman iş adamı. Bu obraz altında o, Argentinaya göndərilib və orada suriyalı icma ilə əlaqələr quraraq özünü vətənpərvər və varlı investor kimi tanıdıb.

1962-ci ildə Dəməşqə köçən Kohen, Suriya siyasi və hərbi elitasına sürətlə nüfuz edib. Onun səxavəti, xarizması və “vətənə xidmət” görüntüsü sayəsində generallar, nazirlər və yüksək rütbəli şəxslərlə dostluq qurmasına şərait yaradıb. Bu münasibətlər ona Suriya Müdafiə Nazirliyində müşavir vəzifəsinə qədər yüksəlməyə imkan verib. O, bu mövqedən istifadə edərək İsrailə strateji məlumatlar — hərbi mövqelər, planlar, su mənbələrinin yönləndirilməsi layihələri və Sovet təsiri ilə bağlı detallı məlumatları ötürüb.

“Bəəs” partiyası hakimiyyətə gələndə və o bu prosesin içində olmaq istəyir. Argentinada Suriya hərbi attaşesi general Amin əl-Hafəz də daxil olmaqla “Bəəs” liderləri ilə əlaqələr qurur. Kohen tez-tez kafelərdə siyasi dedi-qodulara qulaq asır, evində yüksək rütbəli Suriya nazirləri, iş adamları və digər nüfuzlu şəxslər üçün əyləncələr təşkil edir. Bu əyləncələrdə iştirak edənlər arasında Müdafiə Nazirliyinin katibələri, hava yolları bələdçiləri və Suriya müğənniləri olurdu. Kohen sərxoş rolunu oynayır, əslində ayıq qalaraq onların işləri və hərbi planları barədə danışdıqlarını diqqətlə dinləyirdi. O, hökumət rəsmilərinə borc verir, onları içki ilə təmin edir və tez-tez məsləhətçi kimi çıxış edirdi. Həmçinin, Kohen İnformasiya Nazirliyində yüksək vəzifəli olan George Saifin etibarlı dostuna çevrilmiş, 1963-cü ildə Baas Partiyası hakimiyyətə gəldikdə, Kohen artıq Suriya cəmiyyətinin yüksək təbəqəsində möhkəmlənmişdi. O, hər bir neçə gündən bir radio ötürücüsü vasitəsilə İsrailə vacib məlumatlar göndərib. 1962-1965-ci illər arasında üç dəfə gizli şəkildə İsrailə qayıdaraq ailəsini ziyarət edib və kəşfiyyat rəhbərləri ilə görüşüb.

1964-cü ilin əvvəlində Kohen Suriya ordusunun Baniyas çayının axınını dəyişdirərək İordan çayına su axınını kəsmək planı barədə məlumat alıb. O, bu planın bütün detalları ilə birlikdə Tel-Əvivə ötürüb. Nəticədə, İsrail Hərbi Hava Qüvvələri bu layihəni həyata keçirən texnikanı bombalayaraq planı pozub. 1964-cü ilin noyabrında İsrailə son səfəri zamanı missiyasını bitirmək istədiyini bildirir. Lakin İsrail kəşfiyyatı onu bir dəfə də geri dönməyə razı salır.

Bu dəfə Kohen daha ehtiyatsız davranmağa başlayır. O, radio ötürmələrini demək olar ki, hər gün, eyni vaxtda — səhər saat 8:30-da göndərir. Bu ötürmələr daha uzun olur. Bəziləri bunu onun özünə həddindən artıq güvənməsi ilə, bəziləri isə psixoloji yorğunluq və intihar meyli ilə izah edirdi. Suriya və rus müşavirləri isə ölkədən sızan məlumatlardan narahat idilər. Rus texniki avadanlığı vasitəsi ilə Kohenin evindən yayılan radio siqnallarını müəyyən edilir. 1965-ci il yanvarın 24-də Suriya kəşfiyyatı onun evinə basqın edir və onu məlumat ötürən zamanı yaxalayır. İşgəncəyə məruz qalmasına baxmayaraq, Kohen İsrail barədə heç bir məlumat vermir. 

Məhkəməyə çıxarılır. Qeyd edək ki, Kohennin hökm əvvəlcədən müəyyən edilmişdi. Dünya liderləri, varlı şəxslər, İsrail hökuməti, Roma Papası və başqaları onun xilasına çalışsalar da, nəticə vermir. 1965-ci il mayın 18-də Kohen Dəməşqdə ictimai şəkildə edam olunur. Edam televiziyada yayımlanır və cəsədinin altı saat asılı vəziyyətdə saxlanılır.

İsrail kəşfiyyatının rəhbəri Meir Amit onun haqqında belə deyib: “Əli Kohen əksər insanların bacarığından qat-qat üstün uğur qazandı”.

Ən təəccüblüsü odur ki, Kohen Suriya liderləri tərəfindən həqiqətən sevilirdi. O, Suriya milli müdafiə siyasətinə təsir edib və demək olar ki, bütün məxfi məlumatlara çıxışı olub. Dəməşqdəki həyat tərzinə tam uyğunlaşmış və son ana qədər casus olduğundan şübhələnən olmamışdı. Bu səbəbdən Əli Kohen İsraildə ən böyük casus, Suriyada isə "xəyanətkar" kimi tanınır. Kohenin həyatı bir çox sənədli və bədii filmlərə mövzu olub. “Netflix”də yayımlanan “The Spy” mini-serialı da onun həyatına həsr edilib. Onun casus kimi fəaliyyət göstərdiyi dövr, bu gün də ən çox danışılan və araşdırılan real kəşfiyyat tarixlərindən biridir.

Nəzrin Salmanova