"Anti-Pəhləvi sindromu" nədir?
Bir güneylinin düşüncələri.
04.06.2025-ci ilin iyun ayının 4-də Londondan yayınlanan “keyhan” saytında Diako Hejirin “anti pəhləvi sindiromu” adlı məqaləsi məcbur edir ki, İran demokratik mətbuatının hələdə geniş və məzmunlu fəaliyyət göstərmədiyini etiraf edək. Bu sayt İrandan qarət yolu ilə Amerikaya aparılmış xalqın milli sərvəti hesabına çap olundugunu bilirik. Lakin informasiya məkanında gündəm yaratmaq istəyən bu analitiklərin cavabını da vermək zəruridir.
Sindrom birlikdə baş verən və müəyyən bir vəziyyət və ya xəstəlik üçün xarakterik olan əlamətlər və simptomlar toplusudur. Sindrom özü bir xəstəlik deyil, problemi göstərən simptomlar qrupudur. Əgər müəllif bu əlamətləri nəzərdə tutursa onunla razılaşmaq olar. Çünki, “Pəhləvi hakimiyyəti” İran coğrafiyasında bir xəstəlik vəziyyətinə çatmışdı və insanlar bu xəstəlikdən qurtarmağın uzun müddət sevincini yaşadı. İranın bütün ərazisində, eləcə də güney Azərbaycanda “kim gəlirsə gəlsin, təki pəhləvi getsin” şuarı ölkəni bu vəziyyətə gətirdi. Əgər bu gün pəhləvi təhlükəsi olarsa o zaman anti pəhləvi sindromundan danışmaq olar ki, bütöv hazırki durum göstərir ki, belə bir təhlükə mövcud deyil.
İranın milli sərvətini şəxsi malı kimi aparıb Amerikada eyş-işrət edən pəhləvi ailəsi hələ yüz il bundan sonra da “mədhiyyə” yazdırmaq üçün jurnalistə verəcək pulu olacaq. Odur ki, adı çəkilən məqalənin müəllifi aldığı qonorarı haqq etmək üçün çalışıb və gündəm yaratmaq üçün əlindən gələni edib. Məqalənin yalnış birinci paraqrafını diqqətinizə təqdim edirəm: “İran tarixi bir qovşaqdadır. Korrupsiya, səmərəsizlik və repressiyalardan əziyyət çəkən İslam Respublikası hökuməti həmişəkindən daha zəif və dəstəksizdir. İqtisadi çöküş, qlobal təcrid və geniş yayılmış xalq narazılığı rejimi süqut astanasına gətirib. Bununla belə, milli birlik həmişəkindən daha vacib olanda, qəribə və öz-özünə məhvedici vəsvəsə müxalifətin sıralarını parçalamağa davam edir və biz bunu nə adlandırmalıyıq: anti-Pəhləvi sindromu”.
Hörmətli jurnalistə demək lazımdır ki, İranda pəhləvilərdən heç bir əlamət yoxdur və “anti-pəhləvi” əlamətləri dediyi sindrom yalnız tarixi yaddaşda mövcuddur. Milli birlik haqqında ritorika ümumiyyətlə anlaşılmır ki, hansı millətdən söz gedir? Pəhləvilər İranda kiçik bir siyasi və maliyyə elitası yaratmışdı ki, özləri qaçanda onlar da birlikdə qaçdılar. Əsasən Amerikaya və İngiltərəyə qaçan bu “İranın milli birlik ünsürləri“ peşman da deyillər. Çünki İranda qalmalı olsaydılar, Bəhmən inqilabı olmasaydı da dərinləşən yoxsulluq, fəsad və fəlakət gözlərinin qabagında baş verəcək idi, və bu onların rahatlıgını pozacaq idi.
İndi dünyaya “ümumiran milli birliyi” olaraq özünü təqdim edənlər bir qrup azərbaycanlılığını bilən və onu təkidlə gizlədən pəhləvi ailə üzvləri, bir qrup qacarlardan qalmış və pəhləvilərə beyət etmişlər, bir qədər də mən “Tehranlıyam” deyən kor, kürd və gilək nümayəndələridir ki, saraya xidmət etmiş və onlardan status əldə etmişlərdir. Əlbətdə ki, bunların ətrafında melkum xanlar və yeprem xanlar da yox deyil. Bunlar kimlərlə yeni İran qurmaq istəyirlər? İranda azərbaycanlıların rəyi soruşulmadan dövlət ayaqda qala bilər? Bu pəhləvilər, Azərbaycana etdikləri xəyanətin peşmançılığını məgər elan ediblər?
Bu, mühacirətdə tam rahatlığını qazanmış pəhləvi qaçqınlarının müsəlman olmaları haqqında da dəqiq məlumat yoxdur. Bəhayi olmaları haqqında fikirlər də çox geniş yayılıb. Bunlar hələ də anlamayıblar ki, İranda islamın alternativi yenə də islamdır.
Tez-tez Qacarlarla özlərini müqayisə edən bu pəhləvi qaçqınları anlamırlar ki, Qacarlar Şah idilər, səltənət qurmuşdular və hakimiyyətə fəth yolu ilə gəlmişdilər. Onların nifrəti necə böyük idisə, məhəbbətləri də yox deyildi. Xalqa xidmət etməyin yolunu axtarmaq üçün xeyli çabaladılar, etibar etməməli adamlara etibar etdilər, düzgün olmayan şəxslərə inandılar, onlara yüksək məqamlar verdilər, “ziyanlı” ölkələrlə həmkarlıq etdilər, yanlış siyasətləri dəstəklədilər və təslim oldular. Geri çəkildilər. Pəhləvilər isə etimad aldığı hakimiyyətə xəyanət etdilər, etibar edilmiş məqamlara haram qatdılar, dövlət çevrilişi etdilər və hakimiyyətə gəldilər. Xalq da bunu bilir və xatırlayır. Bunu gələcək nəsillər də biləcək.
İran həmişə türk xalqının dominantlığı üzərində ayaqda durub, asayiş tapıb və dövlət qurub. Pəhləvilər Qacarların lənəti olaraq hakimiyyətə gəldi və İranın bütün millətlərinin nifrətini qazandı. Məddah jurnalist bir misal çəkə bilmir ki, pəhləvilər zamanı İranda kimlər, hansı xalqlar rahat və xoşbəxt yaşayıb?
Əxlaqsız bir hakimiyyət quran bu ailə birinci Rza Pəhləvinin sürgün edilməsinin təəssüfünü çəkmədi, Məhəmməd Rzanın 1946-cı il Azərbaycan qırğınlarının təəssüfünü çəkmədi. Bu ailə analarının, arvadlarının tayfasına düşmən oldular, Ariyaçılıq ilə gülünc vəziyyətə düşüb heç şirazlıların da məhəbbətini qazanmadılar. “Təxdi cəmşiddə” özlərinə məzar yeri qurdularsa da onlara nəsib olmadı, bəs bu ailənin İranda dayağı kimdir? Heçkim. İran xalqları bu ailənin hesabına qarət olundular və mədəni tarixin 60 il gerisində qaldılar.
Pərviz Kazımi
Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru
08:45 12.06.2025
Oxunuş sayı: 6296
