FƏTH-HƏMAS rəqabəti: Fələstin siyasətinin dərin yarığı
HƏMAS-ın İsraillə barışıq və girov mübadiləsi ilə bağlı xəbərləri təkzib etməsi, razılaşmanın pozulması və ya danışıqların nəticə verməməsi İsrailin Qəzzada yeni hərbi əməliyyatlara başlaya biləcəyi ehtimalını artırması fonunda diqqətlər yenidən FƏTH lideri Mahmud Abbasa yönəldi.
Əvvəlki açıqlamalarında HƏMAS-ı günahlandıran, hətta onlara düşmən çövqeyi ilə seçilən FƏTH liderinin Qəzzada yenidən əməliyyatların bərpa ediləcəyi təqdirdə hansı addımlar atacağı əslində proqnozlaşdırıla biləndi. Qarşıdurmanın başlandığı ilk günlərdən FƏTH proseslərdə daha çox müşahidəçi mövqeyi və ya HƏMAS-ı günahlandıran açıqlamaları yadda qalıb. İndi də dəyişən bir şeyin olmayacağı gözləniləndir.
Lakin bütün bu olanlar yenidən gündəmə FƏTH-HƏMAS münasibətlərini daşımaqdadır.
Fələstinin azadlığı üçün yaranmış bu iki qüvvə nədən biri-birinə münasibətdə belə barışmaz
mövqe sərgiləyir? Münasibətlərin bele olmasına hansı amillər təsir edib?
Fələstində hərəkatında ciddi bölünmə: FƏTH-HƏMAS
FƏTH ilə HƏMAS arasındakı rəqabət Fələstin siyasətinin ən ciddi daxili böhranlarından biridir, Fələstin daxili siyasətində uzun illərdir davam edən dərin parçalanmanı və rəqabəti təmsil edir.
Bu rəqabət təkcə iki təşkilatın hakimiyyət uğrunda mübarizəsi deyil, həm də fərqli ideoloji yanaşmaların, siyasi strategiyaların və beynəlxalq münasibətlərə baxış bucaqlarının
toqquşmasıdır. Onların qarşıdurması, Fələstin xalqının birgə mübarizə qabiliyyətini zəiflədir, İsrailin siyasi və hərbi üstünlük qazanmasına şərait yaradır, bölgədəki gərginliyi daha da dərinləşdirir. Hər iki təşkilat Fələstin xalqının maraqlarını təmsil etdiyini iddia etsə də, ideoloji, siyasi və taktiki baxımdan bir-birindən fərqli mövqelərə malikdirlər.
1959-cu ildə Yasir Ərəfat tərəfindən qurulmuş, əsasən milli-sekulyar bir təşkilat olan FƏTH-in məqsədi Fələstin dövlətinin yaradılmasıdır. FƏTH uzun illər ərzində diplomatik yolla və beynəlxalq ictimaiyyətlə əməkdaşlıq edərək məqsədlərinə çatmağa çalışır. 1987-ci ildə, Birinci İntifada zamanı qurulmuş islamçı bir təşkilatdır. İdeoloji baxımdan "Müsəlman Qardaşları" hərəkatına bağlıdır, İsraili tanımır və silahlı müqaviməti qanuni vasitə kimi qəbul edir. Bu iki fərqli yanaşma Fələstin məsələsində vahid siyasi kursun müəyyənləşdirilməsini mümkünsüz edir. Məhz bu cür fərqli yanaşmalar Fələstin üçün yaradılan bu iki ciddi qüvvəni hər zaman biri-birinə münasibətdə ya məsafəli edib, ya da ümumiyyətlə qarşıduran tərəflərə çevirib.
2006-cı ildə HƏMAS-ın parlament seçkilərində qələbə qazanması və 2007-ci ildə Qəzzada hakimiyyəti zorla ələ keçirməsi FƏTH-HƏMAS qarşıdurmasını açıq bir siyasi parçalanmaya çevirdi. HƏMAS bu seçkilərdə gözlənilmədən qalib gəldi. FƏTH nəticələri qəbul etsə də, HƏMAS- ın beynəlxalq təcridi və Qərbin maliyyə yardımlarını dayandırması ilə siyasi böhran başladı.
2007-ci ildə HƏMAS-ın FƏTH-ə bağlı təhlükəsizlik qüvvələrini Qəzzadan qovması ilə bölgəyə tam nəzarəti əlinə keçirdi. O zamandan indiyədək Qəzza zolağı HƏMAS nəzarətində, İordan çayının qərb sahili – FƏTH (Fələstin Muxtariyyəti) nəzarətindədir. Bu hadisə isə Fələstin siyasi həyatında "ikili hakimiyyət" vəziyyətini yaratdı və birləşmə cəhdlərini xeyli çətinləşdirdi.
2007-ci ildən bu yana müxtəlif vaxtlarda bir çox barışıq təşəbbüsləri olub – Misir, Qətər və digər regional güclərin vasitəçiliyi ilə. 2011, 2014, 2017 və 2020-ci illərdə razılaşmalar əldə olunsa da, heç biri tam olaraq icra olunmayıb. Əsas səbəblər isə tərəflərin hakimiyyət paylaşımı üzərində razılaşa bilməməsi, təhlükəsizlik qüvvələrinin kimə tabe olacağı məsələsi, HƏMAS-ın silahlı qanadının statusu, xarici aktorların (İsrail, ABŞ, Misir və s.) müdaxiləsi və mövqeləri kimi məsələlər olub.
Və indi: Mahmud Abbas niyə susur?
2023-2024-cü illərdəki Qəzza müharibəsi FƏTH-HƏMAS münasibətlərinə əlavə gərginlik qatdı.
FƏTH, xüsusilə Mahmud Abbas rəhbərliyi, HƏMAS-ın hərbi strategiyasını tənqid edir və bu
münaqişələrin Fələstin xalqına zərər verdiyini bildirərək Fələstinin öz içində maksimum
dərəcədə öz siyasi-ideoloji təsirlərini qorumağa, hətta genişləndirməyə çalışırlar. HƏMAS isə
FƏTH-i passiv mövqe sərgiləməklə müqavimətə xəyanətdə, korrupsiyada və beynəlxalq güclərlə "işbirliyinə" getməkdə ittiham edir.
Hazırda isə Fələstin Muxtariyyətinin rəhbəri Mahmud Abbasın susqunluğu bir neçə səbəblə izah oluna bilər.
Bu ilk növbədə onunla əlaqədardır ki, Abbasın rəhbərlik etdiyi FƏTH təşkilatı və Fələstin
Muxtariyyəti Qəzzada faktiki nüfuza malik deyil. HƏMAS hələ də bu bölgədə güclüdür və öz nüfuzunu, təsirini saxlayır. Qəzza HƏMAS-ın nəzarətindədir və bu səbəbdən Abbasın bu məsələlərə birbaşa təsiri məhduddur. Digər məqam Fələstinin öz daxilində gedən proseslərlə əlaqədardır. Abbas uzun müddətdir ki, həm yaş faktoru, həm də demokratik legitimliyin olmaması (2006-cı ildən bəri ümumi seçkilər keçirilməyib) səbəbilə tənqid olunur. Ona etimad tam deyil və burada HƏMAS-ın da rolunu xüsusi qeyd etmək yerinə düşər.
Abbas HƏMAS-ın silahlı müqavimət strategiyasından uzaq durmağa çalışır və İsrailə qarşı sərt ritorikadan çəkinir ki, Qərbin dəstəyini itirməsin. Bir çox ərəb ölkələri isə HƏMAS-ı dəstəkləmir və Abbas bu ölkələrlə münasibətləri pozmamaq üçün də ehtiyatlı davranır.
Nəticə etibarilə, Qəzzada hərbi əməliyyatların yenidən başlaması ehtimalı realdır və bu, regionda humanitar vəziyyəti daha da pisləşdirə bilər. Abbas isə mövcud balansı pozmamaq üçün səssizliyə üstünlük verir, lakin bu, onun siyasi çəkisinin daha da azalmasına səbəb ola bilər.
FƏTH-HƏMAS rəqabəti isə təkcə iki təşkilat arasında deyil, eyni zamanda ideyalar, yollar və gələcək vizyonlar arasında bir toqquşmadır. Bu rəqabət sona çatmadan və tərəflər arasında real, səmimi milli uzlaşma əldə olunmadan nə Qəzza, nə də Qərb Sahili üçün sabitlik mümkündür.
Fələstin xalqının uzunmüddətli maraqları, yalnız bu parçalanmanın aşılması və milli birliyintəmin olunması ilə qoruna bilər. Əks halda, bu siyasi ikitirəlik işğalın dərinləşməsinə və Fələstin məsələsinin daha da marginallaşdırılmasına səbəb olacaq.
Vüqar Zifəroğlu
Cross Media Təhlil mərkəzinin analitiki,
Yaxın Şərq ölkələri üzrə ekspert
15:58 19.05.2025
Oxunuş sayı: 4061
