Kraliçanın incəsənət tarixçisi Sovet casusu imiş

1964-cü ildə kral incəsənət tarixçisi Entoni Blant Sovetlər üçün casusluq etdiyini etiraf etdi. Lakin bu barədə mərhum Kraliça II Yelizavetaya rəsmi məlumat yalnız 1973-cü ildə verildi. O zamana qədər Blant uzun müddət kraliçanın sənət tarixçisi kimi çalışırdı.

Blantın fəaliyyəti ilə bağlı yeni sənədlər Britaniya Milli Arxivləri tərəfindən məxfilikdən çıxarılıb. Bu sənədlər, Britaniyanın Kembric Universiteti ilə bağlı olan və “Kembric Beşliyi” adlanan casus şəbəkəsinə yeni işıq salır. Bu şəbəkə 1930-cu illərdə Britaniya kəşfiyyatının mühüm məlumatlarını Sovet İttifaqına ötürmüşdü.

Blant, 1945-ci ildən 1972-ci ilə qədər “Kraliça Şəkillərinin Sörveyeri” vəzifəsində çalışmışdı. O, 1964-cü ildə ikili agent olduğunu etiraf etdi. Bunun müqabilində təqibdən toxunulmazlıq qazandı. O, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı MI5-in yüksək rütbəli zabiti olaraq çalışarkən Sovetlərin KQB təşkilatına məlumat ötürdüyünü açıqladı. Hətta müharibədən sonra da Rusiya kəşfiyyatı ilə əlaqələrini davam etdirdiyini bildirdi.

Blant etirafında, bu yükdən azad olduğu üçün rahatlıq hiss etdiyini qeyd edib. Bu sənədlər mərhum kraliçanın Blant haqqında nə qədər məlumatlı olduğunu araşdırmaq üçün əlavə ipucları verir.

Bir sənəddə göstərilir ki, kraliçanın şəxsi katibi Martin Çarteris, 1972-ci ildə MI5 rəhbəri Maykl Hanliyə kraliçanın Blantın casusluğundan xəbərsiz olduğunu bildirib. Çarteris əlavə edib ki, ona bu məlumatı vermək yalnız narahatlıq yaradardı. Nəticədə, 1973-cü ildə hökumət kraliçaya Blant barədə məlumat vermək qərarına gəldi. Bu qərar, Blantın ölümü ilə bağlı xəbərlərin mediada geniş yayılacağı qorxusu ilə qəbul edildi.

Kraliça bu xəbəri “sakit” və “təəccübsüz” qəbul etdi. O, hətta Blantın 1950-ci illərdə bir dəfə şübhə altında olduğunu xatırladığını qeyd edib. Lakin Blantın bioqrafı Miranda Karter, kraliçanın bu barədə daha əvvəl məlumatlı olduğunu düşündüyünü deyir. Karterə görə, Çarterisin bu hekayəsi monarxa “məqbul inkar” təmin edirdi. Əgər kraliçanın Blant barədə əvvəldən məlumatlı olduğu aşkarlansaydı, bu, böyük biabırçılıq olardı.

Blant, 1979-cu ildə o zamanki baş nazir Marqaret Tetçer tərəfindən casus kimi ictimaiyyətə təqdim edildi. Daha sonra cəngavər rütbəsindən məhrum edilərək 1983-cü ildə 75 yaşında vəfat etdi.

Yeni sənədlər, “Kembric Beşliyi”nin digər üzvləri barədə də məlumatlar təqdim edir. Bu şəbəkənin üzvlərindən biri olan Kim Filbi, 1963-cü ildə dostu və MI6 zabiti Nikolas Elliott tərəfindən üzə çıxarılmışdı. Filbi, KQB zabiti Konstantin Volkova xəyanət etdiyini etiraf etmişdi. Nəticədə Volkov və onun həyat yoldaşı qaçırılaraq Moskvaya aparılmış və orada öldürülmüşdü.

Yeni sənədlər bu ilin sonunda Milli Arxivlərin “MI5: Rəsmi Sirlər” sərgisində nümayiş olunacaq.

Gülay Qəribova