Qarabağda strateji görüş: Azərbaycan-BƏƏ münasibətlərində yeni səhifə

Sentyabrın 16-da Şuşada Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Prezidenti Şeyx Məhəmməd bin Zayed Al Nəhyan ilə geniş tərkibdə görüşü olub.

Bu görüş sadəcə bir dövlət başçılarının protokol təması deyil – Şuşada, işğaldan azad edilmiş bir məkanda baş tutması, artıq özü-özlüyündə həm simvolik, həm də strateji mahiyyət daşıyır. Azərbaycanın Prezidenti İlham Əliyev və BƏƏ Prezidenti Şeyx Məhəmməd bin Zayedin çıxışlarını sətiraltı oxumağa çalışdıqda, burada həm geosiyasi, həm iqtisadi, həm də mədəni mesajların açıq kodlarını görmək mümkündür.

Birincisi, görüşün Şuşada keçirilməsi təsadüfi deyil. Bu, həm Azərbaycan xalqına, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə ünvanlanan mesajdır: Qarabağ artıq tam suveren Azərbaycan torpağıdır və burada dünyanın aparıcı gücləri ilə strateji danışıqlar aparılır. Bu, həm də Azərbaycanın “post-münaqişə mərhələsində” beynəlxalq leqitimləşməsinin mühüm addımıdır.

İkincisi, tərəflər sadəcə enerji və ticarət razılaşmalarından danışmır, hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq haqqında sənədi imzalayırlar. Burada “məsləhətləşmələr” bəndinin daxil edilməsi, əslində, qarşılıqlı təhlükəsizlik mexanizminin konturlarını cızır. Bu isə, Azərbaycanın təkcə Türkiyə ilə deyil, ərəb dünyasının ən güclü dövlətlərindən biri ilə də hərbi-siyasi konsensus qurduğunu göstərir.

Üçüncüsü, imzalanmış sənədlərin sayı və müxtəlifliyi göstərir ki, söhbət bir sahənin deyil, tam spektr üzrə – enerji, nəqliyyat, rəqəmsal texnologiyalar, turizm, süni intellekt, mədəniyyət – əməkdaşlıqdan gedir. Bu, həm də Azərbaycanın gələcək inkişaf modelini göstərir: neftdən sonrakı dövrdə tərəfdaşlıq məhz belə ölkələrlə strateji bağlara söykənəcək.

İlham Əliyev çıxışında “Qarabağa səfər etməyiniz bizi məmnun edir” deyərək bir tərəfdən diplomatik nəzakət göstərir, digər tərəfdən isə mesaj verir: Azərbaycanın suverenliyinə hörmət edən tərəfdaş, Qarabağa da səfər etməklə bu mövqeyini təsdiqləyir. “Qardaşlıq, dostluq üzərində qurulan əlaqələr” ifadəsi sadəcə emosional məna daşımır, bu, Ərəb dünyasında “qardaşlıq” terminologiyasının dərin siyasi yeri olan kodlaşdırılmış mesajdır – münasibətlər müvəqqəti maraqlara deyil, mənəvi dəyərlərə söykənir.

Şeyx Məhəmməd bin Zayed isə, nitqində üç istiqaməti vurğuladı: iqtisadiyyatın şaxələnməsi, enerji əməkdaşlığı və mədəniyyət. Əslində, bu, BƏƏ-nin özünün milli inkişaf gündəliyidir və Azərbaycanı həmin gündəliyin təbii tərəfdaşı kimi görür. O, “mədəniyyət mübadiləsi xalqlar arasında körpüdür” deyərkən, Şuşa görüşünün mədəni-simvolik yüklənməsinə bir növ cavab verir: Qarabağ həm də mədəniyyət mərkəzidir və bu mərkəz artıq qlobal əməkdaşlıqların meydanına çevrilib.

Ən mühüm sətiraltı məqam isə sülh gündəliyidir. Şeyx Məhəmmədin “Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi istiqamətində əldə edilmiş nailiyyətləri səbirsizliklə gözləyirik” ifadəsi həm BƏƏ-nin regionda fəal oyunçuya çevrilmək niyyətini, həm də Azərbaycanın vasitəçi-müttəfiqlərini şaxələndirmə strategiyasını göstərir. Bu, Türkiyə ilə yanaşı ərəb faktorunun da Cənubi Qafqazda möhkəmlənməsi deməkdir.

Azərbaycanın BƏƏ ilə əməkdaşlığı, sadəcə, iqtisadi deyil, həm də siyasi dəstək bazası yaradır. Xüsusilə COP29 ərəfəsində bu tərəfdaşlıq Azərbaycanın qlobal iqlim gündəliyində nüfuzunu artırır. BƏƏ-nin Qafqazdakı sülh proseslərinə dəstək verməsi, əslində, regionda yeni güc balansı yaradır – artıq təkcə Qərb və Rusiya deyil, ərəb kapitalı və diplomatiyası da Cənubi Qafqazda aktivdir. Enerji sahəsində əməkdaşlıq, xüsusən bərpa olunan enerji üzrə layihələr, Azərbaycanın “yaşıl enerji zonası” konsepsiyasını real iqtisadi transformasiyaya çevirə bilər.

Şuşa görüşü həm rəmzi, həm də strateji xarakter daşıyır. Rəmzi – çünki azad edilmiş torpaqlarda keçirilən bu görüş Azərbaycanın tarixi qələbəsini beynəlxalq müstəvidə möhkəmləndirir. Strateji – çünki imzalanan sənədlər və səslənən çıxışlar göstərir ki, Azərbaycan və BƏƏ münasibətləri artıq sadəcə dostluq çərçivəsində deyil, çoxşaxəli, institusional, təhlükəsizlik ölçülü bir müttəfiqlik mərhələsinə qədəm qoyub.

İham Əliyevin çıxışında xüsusi vurğulanan “bir neçə giqavat bərpaolunan enerji layihələri” ifadəsi sıradan bir iqtisadi açıqlama deyil. Bu, Azərbaycanın postneft dövrü strategiyasının BƏƏ-nin kapitalı və texnoloji resursları ilə qovuşmasını göstərir. Bu sətiraltı olaraq Qərb investorlarına da bir siqnaldır: “Regiondakı enerji transformasiyası prosesində artıq BƏƏ əsas oyunçudur”.

İmzalanan 14 sənədin içində “Hərtərəfli Strateji Tərəfdaşlıq Əlaqələri haqqında Birgə Bəyannamə” xüsusilə seçilir. Bu sənəd sadəcə diplomatik sənəd deyil, Azərbaycanın artıq Körfəz ölkələri ilə münasibətlərini iqtisadi əməkdaşlıqdan hərbi-siyasi məsləhətləşmələr səviyyəsinə çıxarmasıdır. Burada sətiraltı mesaj var: Azərbaycan Körfəz kapitalı ilə həm regional sabitliyini, həm də qlobal enerji tranzitində öz çəkisini artırmaq niyyətindədir.

Şeyx Məhəmməd bin Zayedin “Qafqazda sülh və əmin-amanlıq” vurğusu birbaşa Ermənistanla sülh gündəminə yönəlib. Bu, həm də BƏƏ-nin bölgədə vasitəçilik iddiasını işarə edən diplomatik jestdir. Onun sözlərində “qida təhlükəsizliyi” və “mədəniyyət” sahələrinə edilən xüsusi istinad da diqqətəlayiqdir – bu, Əmirliklərin Azərbaycanla əlaqəni yalnız enerji ilə məhdudlaşdırmaq niyyətində olmadığını göstərir.

Bu səfər Azərbaycanın Yaxın Şərqdə nüfuzunun artmasının göstəricisidir. Azərbaycanın həm İslam dünyasında, həm də Qərblə münasibətlərində balanslı mövqeyi BƏƏ üçün cəlbedici modeldir. Əslində, Əbu-Dabi bu səfərlə dünyaya mesaj verir: Körfəz diplomatiyası Cənubi Qafqazda artıq aktiv oyunçudur.

Şuşada keçirilən bu görüş yalnız ikitərəfli əlaqələrin genişlənməsi deyil, həm də Azərbaycanın regional güc statusunun təsdiqidir. İlham Əliyevin ritorikasında Qarabağın gələcək inkişafı, bərpaolunan enerji, strateji tərəfdaşlıq vurğuları Azərbaycanın qlobal gündəmdə yeni mövqeyinin konturlarını çəkir. Şeyx Məhəmməd bin Zayed isə, çıxışında Azərbaycanın regional sabitlikdəki rolunu tanımaqla yanaşı, BƏƏ-nin Cənubi Qafqazda iqtisadi, siyasi və hətta təhlükəsizlik maraqlarını açıq şəkildə bəyan etdi. Bu səfər həm də sətiraltı bir həqiqəti təsdiqlədi: Azərbaycan artıq təkcə regionda deyil, qlobal diplomatik və iqtisadi şəbəkələrdə də “oyun quran” aktora çevrilib.

Rauf Məmmədov

Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru

🖨 Çap et

22:02 18.09.2025

Oxunuş sayı: 12112