Azərbaycan–Türkmənistan–Özbəkistan əməkdaşlığının perspektivləri

Avqustun 22-də Türkmənbaşı şəhərində Azərbaycan, Türkmənistan və Özbəkistan liderlərinin iştirakı ilə keçirilmiş Üçtərəfli Zirvə Görüşü, regionda yeni əməkdaşlıq formatlarının qurulması və geoiqtisadi inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi baxımından mühüm strateji hadisədir. Görüş nəticəsində imzalanan sənədlər, həm siyasi, həm iqtisadi, həm də humanitar sahələrdə çoxtərəfli əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə xidmət edir və Azərbaycanı qardaş türkdilli dövlətlər arasında etimad mərkəzi kimi mövqeləndirir.

Üçtərəfli Bəyanat üç dövlətin siyasi iradəsini nümayiş etdirir və regionda çoxtərəfli əməkdaşlıq formatının hüquqi-diplomatik əsaslarını yaradır. Bu, yalnız dövlətlərarası etimadın gücləndirilməsinə deyil, həm də beynəlxalq platformalarda qarşılıqlı dəstək mexanizmlərinin formalaşmasına yol açır. Hava əlaqələri üzrə Memorandum isə Azərbaycan və Türkmənistan arasında beynəlxalq uçuşların genişləndirilməsi, tranzit imkanlarının artırılması və Avropa-Asiya ticarət marşrutlarının optimallaşdırılması baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir. Füzuli–Arxadağ qardaşlaşma protokolu və digər humanitar təşəbbüslər isə mədəni diplomatiyanın və soft power strategiyasının bir hissəsi olaraq, regionda etimad mühitini möhkəmləndirir.

Nəqliyyat-logistika sahəsində imzalanmış Memorandum, üç dövlətin dəmiryolu və digər tranzit sistemlərinin koordinasiyasını təmin etməklə Böyük İpək Yolu və Mərkəzi Asiya–Xəzər–Avropa dəhlizlərinin inkişafına xidmət edir. Liman və dəmiryolu infrastrukturlarının inteqrasiyası, tarif və logistika koordinasiyası ticarət axınlarının səmərəliliyini artırır, enerji və karbohidrogen ixracı layihələri isə regional enerji təhlükəsizliyinə və iqtisadi inteqrasiyaya töhfə verir.

Azərbaycan üçün bu əməkdaşlıq, Füzuli və Bakı limanları vasitəsilə regional tranzit və enerji mərkəzinə çevrilmək, həmçinin siyasi nüfuz və etimadı gücləndirmək imkanlarını artırır. Türkmənistan və Özbəkistan isə bu platforma vasitəsilə Avropa-Asiya ticarət şəbəkələrinə çıxış əldə edir və investisiya imkanlarını genişləndirir. Özbəkistanın Füzuli və Xankəndidəki investisiyaları, Türkmənistanın humanitar və dini təşəbbüsləri isə uzunmüddətli etimad və qarşılıqlı fayda prinsiplərini təsdiqləyir.

Azərbaycanın Türkmənistan və Özbəkistanla imzaladığı üçtərəfli əməkdaşlıq sənədləri, regionda nəqliyyat-logistika və geoiqtisadi inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Lakin bu əməkdaşlıq, geosiyasi risklər və qlobal iqtisadi dəyişikliklər fonunda əlavə təhlil və strateji yanaşma tələb edir.

Rusiya və İran, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya bölgəsində strateji maraqlara malikdirlər. Azərbaycanın Türkmənistan və Özbəkistanla qurduğu nəqliyyat-logistika əlaqələri, bu ölkələrin Rusiya və İranın təsirindən kənarlaşmasına səbəb ola bilər. Bu isə, Moskva və Tehranın regiondakı nüfuzunun zəifləməsi anlamına gəlir.

Zəngəzur dəhlizinin ABŞ tərəfindən 99 illik icarəyə götürülməsi, İranın strateji mövqeyini daha da zəiflədir. Bu dəhliz, İranın şimal sərhədini bypass edərək Avropa ilə birbaşa əlaqə qurmağa imkan verir. Bu inkişaf, İranın enerji və ticarət marşrutları üzərindəki nəzarətini azaldır və regionda yeni geosiyasi balansın yaranmasına səbəb olur.

Azərbaycanın Türkmənistan və Özbəkistanla qurduğu nəqliyyat əlaqələri, Əfqanıstan və Pakistan üzərindən keçən tranzit dəhlizlərini əhatə edir. Bu regionlar, uzun müddətdir ki, terrorizm, siyasi qeyri-sabitlik və infrastruktur çatışmazlıqları ilə üzləşirlər. Məsələn, Vakhan dəhlizi, Pakistanın daxili təhlükəsizliyini təhdid edən ekstremist qrupların keçid nöqtəsi ola bilər. Bu da, regional ticarət və nəqliyyatın təhlükəsizliyini risk altına alır.

Əfqanıstanın Taliban rejimi ilə əlaqədar qeyri-müəyyənliklər, bu ölkənin tranzit potensialını məhdudlaşdırır. Özbəkistan, Əfqanıstan və Pakistan arasında planlaşdırılan dəmiryolu layihələri, təhlükəsizlik problemləri və siyasi qeyri-sabitlik səbəbindən təxirə salına bilər. Bu da, layihələrin həyata keçirilməsini çətinləşdirir və regional əməkdaşlığın inkişafını ləngidir.

Qlobal enerji bazarının dəyişkənliyi, Azərbaycan və tərəfdaş ölkələrin enerji ixracatına təsir edir. ABŞ-ın qazla işləyən elektrik stansiyalarının artması, ABŞ-ın dünya üzrə qaz istehsalını artırır və bu da enerji qiymətlərinin dəyişkənliyinə səbəb olur. Bu vəziyyət, Azərbaycan və digər enerji ixracatçıları üçün bazar qeyri-müəyyənliyini artırır.

Eyni zamanda, Cənubi Koreyanın neft-kimya sənayesindəki böhran, dünya üzrə enerji istehsalında artan təzyiqləri göstərir. Bu da, enerji ixracatçıları üçün əlavə risklər yaradır və bazar sabitliyini təhdid edir. Azərbaycan, enerji və nəqliyyat infrastrukturunu müxtəlif marşrutlar üzrə inkişaf etdirərək, geosiyasi riskləri azaltmalıdır. Bu, həmçinin enerji ixracatının sabitliyini təmin edər. Əfqanıstan və Pakistanla olan əlaqələrdə təhlükəsizlik məsələləri ön planda olmalıdır. Bu ölkələrlə birgə təhlükəsizlik tədbirləri və əməkdaşlıq mexanizmləri qurulmalıdır. Azərbaycan, enerji ixracatını həyata keçirərkən qlobal bazar dəyişikliklərini yaxından izləməli və uyğun strategiyalar inkişaf etdirməlidir. Bu, enerji ixracatının davamlılığını təmin edər.

Azərbaycanın Türkmənistan və Özbəkistanla qurduğu üçtərəfli əməkdaşlıq, regionda nəqliyyat-logistika və geoiqtisadi inteqrasiyanın inkişafına töhfə verir. Lakin bu əməkdaşlıq, Rusiya və İranın regiondakı mövqeləri, Əfqanıstan və Pakistanın təhlükəsizlik vəziyyəti və qlobal enerji bazarının dəyişkənliyi kimi geosiyasi risklərlə üzləşir. Bu risklərin idarə olunması, əməkdaşlığın uğurlu olmasını təmin edəcək və Azərbaycanı regionda strateji mərkəzə çevirəcəkdir.

Bu əməkdaşlıq Azərbaycanı və Mərkəzi Asiyanı birləşdirən strateji beynəlxalq əlaqələr mərkəzinə çevirir. İnsan kapitalı, infrastruktur və enerji resursları Azərbaycanın geoiqtisadi üstünlüyünü möhkəmləndirir. Ticarət, nəqliyyat və mədəni diplomatiya üzərindən qurulan inteqrasiya uzunmüddətli sabitlik və regional sülh üçün platforma yaradır. Eyni zamanda, üçtərəfli əməkdaşlıq Rusiya və İran faktoru nəzərə alınmaqla balanslaşdırılmış, qlobal enerji və ticarət şəbəkələrinə inteqrasiya olunmuş strateji addım kimi qiymətləndirilə bilər.

Perspektivlər açıqdır: nəqliyyat və enerji dəhlizlərinin inkişafı Azərbaycanın regional tranzit və ticarət mərkəzi rolunu gücləndirir, siyasi nüfuzunu artırır, humanitar və mədəni diplomatiya vasitəsilə soft power strategiyasını dəstəkləyir. Lakin risklərin idarə olunması – Rusiya və İranın strateji reaksiyaları, Cənubi Asiya tranzit zonalarında qeyri-sabitlik – layihələrin uğuru üçün həlledici faktordur. Bu mənzərə Azərbaycanı regional inteqrasiya və dərin beynəlxalq diplomatiya mərkəzi kimi mövqeyə gətirir.

Rauf Məmmədov
Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru

🖨 Çap et

16:24 26.08.2025

Oxunuş sayı: 15546