Prezident İlham Əliyevin ABŞ-a tarixi işgüzar səfəri: Strateji tərəfdaşlıq və sülh gündəliyində dönüş nöqtəsi

7–9 avqust 2025-ci il tarixlərində ABŞ Prezidenti Donald Trampın dəvəti ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Amerika Birləşmiş Ştatlarına etdiyi işgüzar səfər, ölkəmizin beynəlxalq siyasətində, iqtisadi əlaqələrində və regional münasibətlər sistemində çox önəmli və tarixi bir mərhələ kimi yadda qaldı. Bu səfər təkcə rəsmi görüşlər və protokol hadisələri ilə kifayətlənməyib, həm də Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində yeni bir dövrün, daha dərin və çoxşaxəli strateji tərəfdaşlığın başlanğıcı kimi qiymətləndirildi. Vaşinqtonda baş tutan yüksək səviyyəli görüşlərdə müxtəlif sahələrdə qarşılıqlı əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar, perspektivli layihələr müzakirə olundu və çoxsaylı mühüm sənədlər imzalandı. Bu səfər, həm iki ölkə arasında münasibətlərin keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qalxması baxımından, həm də Cənubi Qafqaz regionunda sülh və sabitliyin təmin olunması istiqamətində atılan əhəmiyyətli addımların simvolu olaraq böyük tarixi əhəmiyyətə malik oldu. Səfərin əsas məqamlarından biri Prezident İlham Əliyev ilə ABŞ Prezidenti Donald Tramp arasında keçirilən geniş tərkibli ikitərəfli görüş oldu. Bu görüş zamanı “Azərbaycan–ABŞ Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyası”nın hazırlanmasına dair Anlaşma Memorandumu imzalandı. Həmin sənəd yalnız ənənəvi sahələrdə – enerji və təhlükəsizlikdə deyil, eyni zamanda müasir çağırışlar və innovasiya sahələrində, o cümlədən rəqəmsal texnologiyalar, süni intellekt, biotexnologiya, informasiya təhlükəsizliyi, ticarət və investisiyalar, yaşıl enerji, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə istiqamətlərində geniş əməkdaşlığın əsasını qoyur. Memorandum çərçivəsində altı ay ərzində müvafiq sahələr üzrə ixtisaslaşmış birgə işçi qruplar yaradılacaq, bu qruplar fəaliyyət planları hazırlayacaq və hər iki ölkə tərəfindən təsdiqlənmiş maliyyə mexanizmləri vasitəsilə nəzərdə tutulan layihələrin icrası təmin ediləcək. Bu strukturlaşdırılmış əməkdaşlıq mexanizmi, Azərbaycan-ABŞ tərəfdaşlığının regional sərhədləri aşaraq qlobal səviyyədə inkişaf etdirilməsinin güclü göstəricisidir. Digər tarixi məqam isə ABŞ Prezidenti Donald Trampın “Azadlığı Müdafiə Aktı”nın 907-ci düzəlişinin tamamilə ləğv olunması barədə qərarı imzalaması oldu. 1992-ci ildən bəri qüvvədə olan bu düzəliş ABŞ-ın Azərbaycana birbaşa dövlət yardımı göstərməsini məhdudlaşdırırdı və bir çox strateji əməkdaşlıq layihələrinin qarşısında hüquqi maneə kimi çıxış edirdi. 907-ci düzəlişin ləğvi Azərbaycan-ABŞ hərbi-texniki əməkdaşlığının tam inkişafına geniş imkanlar açdı. Bu qərar Azərbaycanın beynəlxalq terrorizmə qarşı mübarizədəki artan rolunun, enerji təhlükəsizliyi sahəsindəki strateji əhəmiyyətinin və regionun ümumi sabitliyinin təmin edilməsindəki mövqeyinin Vaşinqton tərəfindən yüksək qiymətləndirildiyini nümayiş etdirdi. Bundan əlavə, bu addım NATO ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, müdafiə sənayesi sahəsində birgə innovativ layihələrin həyata keçirilməsi və hərbi təlimlərin daha geniş miqyasda təşkil olunması üçün mühüm zəmin yaratdı. Bu baxımdan 907-ci düzəlişin ləğvi Azərbaycan üçün yalnız siyasi və diplomatik qələbə deyil, həm də hərbi qüdrətin artırılması üçün strateji dönüş nöqtəsi oldu. 8 avqustda Vaşinqtonda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, ABŞ Prezidenti Donald Tramp və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan arasında keçirilən üçtərəfli görüş isə Cənubi Qafqazın siyasi xəritəsində yeni bir səhifə açdı. Görüş zamanı regionda sülhün təmin olunması üçün əsas məsələlər ətrafında konstruktiv dialoq quruldu. Görüşün yekununda Azərbaycan və Ermənistan liderləri Birgə Bəyannamə imzaladılar ki, bu sənəd qarşılıqlı olaraq bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımağı, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası üzrə mexanizmlərin yaradılmasını, eləcə də diplomatik əlaqələrin normallaşdırılması istiqamətində konkret addımların atılmasını nəzərdə tutur. Bununla yanaşı, tərəflər ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyətinin dayandırılması və bununla bağlı birgə müraciətin hazırlanması barədə razılığa gəldilər. Minsk Qrupunun hələ tam ləğv edilməməsi ilə bağlı məsələlər gündəmdə qalmaqla yanaşı, onun fəaliyyətinin dayandırılması barədə birgə siyasi iradənin ifadə olunması regionda illərlə davam edən münaqişənin həllinə ümidləri artırır. Bu addım diplomatik müstəvidə uzun müddətdir davam edən boşluğun aradan qaldırılması və davamlı sülhün bərqərar olunması istiqamətində əhəmiyyətli dönüşdür. Səfərin iqtisadi istiqamətində də əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edildi. “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) adlı yeni regional layihə çərçivəsində Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın əsas hissəsini birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizinin inşası üçün ABŞ şirkətləri ilə əməkdaşlıq memorandumu imzalandı. Bu layihə təkcə regional nəqliyyat və ticarət əlaqələrinin gücləndirilməsi üçün deyil, həm də Azərbaycanın tranzit imkanlarının artırılması və Cənubi Qafqazda iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi üçün mühüm addımdır. Layihənin reallaşması Avropa ilə Asiya arasında ticarət dövriyyəsinin həcmini artıracaq, yükdaşımaların müddətini qısaldacaq, həmçinin Azərbaycanın beynəlxalq logistika və tranzit mərkəzi kimi rolunu daha da möhkəmləndirəcək. Bu isə Azərbaycanın geosiyasi mövqeyini və regional iqtisadi təsir gücünü əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. Bununla yanaşı, səfər çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin və ABŞ Prezidentinin xüsusi elçisinin iştirakı ilə SOCAR və ExxonMobil korporasiyası arasında “Əməkdaşlıq haqqında Memorandum” imzalandı. Bu sənəd şirkətlər arasındakı mövcud əməkdaşlıq əlaqələrinin möhkəmləndirilməsini, eləcə də Azərbaycan Respublikasında həm ənənəvi, həm də qeyri-ənənəvi neft və qaz ehtiyatlarının birgə tədqiqi, işlənməsi və dəyərləndirilməsi üzrə yeni potensial əməkdaşlıq sahələrinin inkişafını nəzərdə tutur. Memorandum həmçinin yaşıl enerji texnologiyalarının tətbiqinə və alternativ enerji mənbələrinə keçid istiqamətində də birgə addımlar atılmasını ehtiva edir. Bu isə Azərbaycanın enerji sektorunda rəqabət qabiliyyətinin artırılması və davamlı iqtisadi inkişafının təmin olunması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 7–9 avqust 2025-ci il tarixlərində baş tutan bu işgüzar səfər, yalnız ikitərəfli münasibətlərin inkişafı və iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi baxımından deyil, həm də bölgədə yeni geosiyasi reallığın və uzunmüddətli sülhün formalaşması baxımından tarixi əhəmiyyətə malik oldu. Sülh sazişinə gedən yolda atılan əsas addımlar, müxtəlif sahələrdə strateji əməkdaşlığın təşviqi və genişləndirilməsi Azərbaycanın diplomatik qələbəsi kimi yadda qaldı. Bu səfər həmçinin Azərbaycanın beynəlxalq arenada artan nüfuzunun, siyasi çəkisinin və qlobal proseslərdə söz sahibi kimi rolunun daha da güclənməsinin bariz nümunəsidir.