Bu ölkə su altında qala bilər
Tuvalu Sakit Okeanın ortasında yerləşən kiçik bir ada dövlətidir. Bu ölkədə 11 mindən bir qədər çox insan yaşayır. Dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi isə Tuvalu üçün ciddi təhlükə yaradır. Alimlərin proqnozlarına görə, 2100-cü ilə qədər bu kiçik ölkənin 95 faizi su altında qalacaq. Bu vəziyyət Tuvalunun tamamilə ərazisiz qalmasına və beynəlxalq hüquqa əsasən dövlət statusunu itirməsinə səbəb ola bilər.
Bu təhlükəyə qarşı Tuvalu hökuməti “Rəqəmsal Millət” adlı bir təşəbbüsə başlayıb. Bu layihənin məqsədi ölkənin mədəniyyətini, idarəçiliyini və kimliyini rəqəmsal dünyada qorumaqdır. Layihə ilk dəfə xarici işlər naziri Simon Kofe tərəfindən Misirdə keçirilən COP27 iqlim konfransında təqdim olunub. Layihə çərçivəsində Tuvalunun adalarının virtual surətləri yaradılır və ölkənin mədəni irsi rəqəmsal olaraq arxivləşdirilir.
Simon Kofe Tuvalu vətəndaşlarını öz xatirələrini, adət-ənənələrini və şəxsi əşyalarını bu arxivə təqdim etməyə çağırıb. Onun sözlərinə görə, Tuvalunun ruhu fiziki ərazi su altında qalsa belə, davam edəcək.
Layihə yalnız mədəniyyətin qorunması ilə məhdudlaşmır. Dövlət qeydlərinin rəqəmsallaşdırılması, virtual pasportların yaradılması və vətəndaşların dünyanın istənilən yerindən seçkilərdə və digər vətəndaşlıq fəaliyyətlərində iştirak etməsi də bu təşəbbüsün bir hissəsidir. Məqsəd Tuvalunun dövlətçilik hüquqlarını fiziki ərazi itirilsə belə qorumaqdır.
Bununla yanaşı, bu vəziyyət beynəlxalq hüquqda bir çox çətin suallar doğurur. Tuvalunun ərazisiz qaldıqdan sonra dövlət kimi tanınıb-tanınmayacağı hələlik bəlli deyil. Oksford Universitetinin professoru Qay S. Qudvin-Gill qeyd edib ki, ərazi itirilsə belə, Tuvalu xalqı başqa bir ölkəyə köçərək yaşamağa davam edə bilər. Amma bu, digər ölkələrin razılığına və Tuvalunun kimliyini qorumaq istəyinə bağlıdır.
Bu vəziyyət beynəlxalq müqavilələrə də səbəb olub. Məsələn, 2023-cü ildə Tuvalu ilə Avstraliya arasında Falepili Birliyi Müqaviləsi imzalanıb. Bu müqavilə Tuvalu vətəndaşlarına Avstraliyaya tədricən köçmək imkanı verir. Məqsəd onların ləyaqətini və kimliyini qoruyub saxlamaqdır.
Bütün bu tədbirlərə baxmayaraq, Tuvalunun gələcəyi ilə bağlı bir çox suallar açıq qalır. Professor Qudvin-Gill bildirib ki, Tuvalunun başqa bir ölkənin qanunları altında necə fəaliyyət göstərəcəyi, vətəndaş hüquqlarının necə qorunacağı və mümkün münaqişələrin necə həll ediləcəyi hələlik dəqiq bilinmir. Bu məsələlər, xüsusilə mülkiyyət hüquqları, ailə hüquqları və səhiyyə xidmətləri ilə bağlı ciddi hüquqi razılaşmalar tələb edir.
Tuvalunun vəziyyəti iqlim dəyişikliyinin fəsadlarının necə ciddi olduğunu bir daha göstərir. Bu kiçik dövlətin mübarizəsi dünya üçün bir nümunə ola bilər. Tuvalu öz varlığını rəqəmsallaşdıraraq qorumağa çalışsa da, bu yanaşma beynəlxalq hüquqda yeni problemlər yaradır. Amma Avstraliya ilə əldə edilən razılaşma digər ölkələr üçün də bir model ola bilər.
Bu vəziyyət iqlim səbəbli problemlərin həlli üçün beynəlxalq əməkdaşlığın nə qədər vacib olduğunu bir daha xatırladır. Dünya Tuvalunun mübarizəsini diqqətlə izləyir.
Yazı Gizem Nisa Cebi tərəfindən hazırlanmışdır.
Tərcümə etdi: Gülay Qəribova
20:16 11.01.2025
Oxunuş sayı: 12927
