ABŞ özünü dünyada demokratiyanın əsas müdafiəçisi və təşviqçisi kimi təqdim edir. Bu barədə Crossmedia.az thediplomat.com saytına əsasən xəbər verir.
Onun demokratiya siyasəti son yüz il ərzində dəyişərək inkişaf edib. İkinci Dünya Müharibəsi dövründə ABŞ faşizmə qarşı mübarizə aparmaqla yanaşı, demokratiyanı müdafiə etməyi də öz hədəflərindən biri elan etmişdi. Soyuq Müharibə illərində isə ölkə kommunizmə qarşı üç onillik davam edən ideoloji və siyasi mübarizə aparmışdı.
Soyuq Müharibədən sonra Prezident Corc H. V. Buş “azadlıq, sülh və demokratiya” prinsiplərinə əsaslanan “Yeni Dünya Nizamı” təklif etdi. Onun varisi Prezident Bill Klinton 27 sentyabr 1993-cü ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatında çıxışı zamanı bildirdi ki, ABŞ-ın xarici siyasətinin “əsas məqsədi” dünyada “bazar iqtisadiyyatına əsaslanan demokratiyalar birliyini genişləndirmək və gücləndirməkdir.”
Bu məqsədə nail olmaq üçün Klintonun dövlət katibi Madlen Olbrayt Demokratiyalar Birliyinin (Community of Democracies - CoD) yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Bu birliyin ilk toplantısı 2000-ci ildə Varşavada keçirildi və 106 ölkə demokratik institutları və normaları inkişaf etdirmək öhdəliyi götürdü. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı bu təşəbbüsü dəstəklədi və üzvlərin töhfələri ilə “BMT Demokratiya Fondu” yaradıldı.
Son illərdə Prezident Co Bayden “Demokratiya Sammiti” təşkil etdi. İlk sammit 9-10 dekabr 2021-ci il tarixlərində virtual formatda keçirildi. Onun məqsədləri “avtoritarizmə qarşı mübarizə, korrupsiya ilə mübarizə və insan hüquqlarının qorunmasını təşviq etmək” idi. İkinci sammit 2023-cü ilin martında ABŞ-ın Kosta Rika, Zambiya, Niderland və Cənubi Koreya ilə birgə ev sahibliyi ilə keçirildi. Üçüncü sammit isə 2024-cü ilin martında Cənubi Koreyanın ev sahibliyi ilə hibrid formatda təşkil olundu.
Bayden ikinci Demokratiya Sammitində çıxış edərək bildirdi ki, ABŞ Konqresi ilə əməkdaşlıq çərçivəsində demokratiyanın təşviqi üçün 9,5 milyard dollar ayırmağı öhdəsinə götürəcək.
Bu cəhdlər, Karnegi Beynəlxalq Sülh Fondu təhlilçiləri Tomas Karoters və Frensis Braunun 2024-cü ilin fevralında apardıqları qiymətləndirmədə qeyd etdiyi kimi, “avtoritar iddialar və davam edən demokratik geriləmə” narahatlıqlarından qaynaqlanır.
ABŞ-ın strateji dairələri, həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi şəkildə, Rusiyanı və Çini “avtoritar iddialar” göstərən iki əsas dövlət kimi qəbul edir. Beləliklə, ABŞ-ın demokratiyaya dair ideoloji mövqeyi Rusiya və Çinin təsirini məhdudlaşdırmağa yönəlmiş xarici siyasət hədəfləri ilə birləşir.
Bayden administrasiyasının yanaşmasına tənqidi yanaşan Karoters və Braun bildiriblər ki, “Baydenin demokratiya siyasəti əsasən yüksək səslə elan edilən demokratiya müdafiəsi ritorikası ilə ziddiyyət təşkil edən siyasət addımları ilə xarakterizə olunub.”
Lakin demokratiyanın təşviqindəki bu ziddiyyətlər və uyğunsuzluqlar təkcə Bayden administrasiyasına aid deyil. Məsələn, 1992-ci ildə Bill Klinton seçki kampaniyası çıxışlarında öz sələfi Prezident Buşu ABŞ maraqlarını diktator rejimləri ilə uyğunlaşdırdığına görə tənqid etmiş və demokratiya və azadlıq dəyərlərini vurğulamışdı.
Gülay Qəribova
